انواع تکنیکهای گره زنی در فرش دستباف ایرانی و نحوه شمردن گره قالی

فرش-دستباف-بختیاری
مشخصات فرش دستباف بختیاری: طرح خشتی، تنوع رنگ و ماندگاری بالا
11/04/2018
انواع-گلیم-دستباف-ایرانی
انواع گلیم دستباف ایرانی با نقوش هندسی و خطوط شکسته
16/04/2018
انواع-تکنیکهای-گره-زنی

قبل از آن که به معرفی انواع گره فرشبافی بپردازیم، لازم است توضیح دهیم که آنچه گره فرشبافی گفته می‌شود و باعث بالا رفتن فرش می‌شود، در واقع گره نیست، بلکه حلقه‌هایی است که دور جفت تارهای مجاور زده می‌شود. این حلقه را به چند شکل می‌توان دور تارها پیچید. درهر حال تمام گره‌ها از حلقه گره (بخشی که عملاً دور تارها زده می‌شود) و دو سر گره تشکیل می‌شوند که این دو سر همان بافت قالی را شکل می‌دهند. در گره‌ متقارن یا ترکی، هر دو سر نخ با هم بین دو تار آورده می‌شود و حلقه گره دور دو تار زده می‌شود. در گره نامتقارن که گره سنه یا فارسی نیز گفته می‌شود، دو سر نخ یک به یک بین هر جفت تار آورده می‌شود و حلقه دور تار دیگر زده می‌شود. گره جفتی می‌تواند متقارن یا نامتقارن باشد، در هر دو صورت فرم کلی گره جفتی به این شکل است که گره به جای یک جفت تار، دور دو جفت تار زده می‌شود، به همین دلیل قالی تراکم کمتری دارد و سریع‌تر بالا می‌رود.

نوع و تعداد گره دو ویژگی مهم فرش دستباف ایرانی به شمار می‌رود. گره‌های قالیبافی متعددی وجود دارد که هر کدام مناسب نوع خاصی از آثار دستبافت هستند. گره‌های نامتقارن (فارسی، سنه) و متقارن (ترکی) دو نوع گره اصلی به شمار می‌روند. این دو نوع گره مزیت خاصی نسبت به هم ندارند. اطلاع از نوع گره فرش، معیار مناسبی برای تعیین محل بافت فرش است. نکته مهمی که به گره فرش مربوط می‌شود، تعداد گره‌های فرش در یک طول مشخص است. با توجه به این که در ایران از سیستم متریک استفاده می‌شود، تعداد گره‌ها در 7 سانتی‌متر رج گفته می‌شود و یکی از استانداردهای تعیین کیفیت فرش و ارزش‌گذاری آن است. در ایالات متحده امریکا و انگلستان که از واحدهای انگلیسی استفاده می‌شود، تعداد گره‌ها در هر اینچ مربع (KPSI) شمارش و برای تعیین کیفیت فرش به کار برده می‌شود. با این توصیف تعاریف زیر را می‌توان ارائه داد:

  • رج: تعداد گره‌ها در 7 سانتی متر
  • KPSI: تعداد گره‌ها در هر اینچ مربع

فروشگاه فرش دستبافت بردبار ارائه دهنده مجموعه‎ای از نفیس‌ترین و مرغوب‌ترین فرش‌های دستباف ایرانی از علاقه مندان جهت بازدید و خرید فرش دستباف ایرانی دعوت به عمل می‌آورد.

آدرس: اصفهان، میدان نقش جهان، خیابان پشت مطبخ، پلاک 2+11

همچنین جهت هماهنگی و ثبت نام در تورهای تخصصی فرش به اقصی نقاط کشور می‌توانید با شماره‌‌ زیر تماس حاصل فرمایید.

09301183851

انواع گره فرش


قالیبافان شرقی معمولاً از دو نوع گره اصلی برای بافتن فرش استفاده می‌کنند که عبارت است از گره سنه و گره ترکی. البته گره جفتی نیز یکی از تکنیک‌های گره‌زنی در فرش دستبافت است که استاندارد بالایی ندارد و معمولاً، دست‌کم در فرش‌های مرغوب به کار برده نمی‌شود.

گره-سنه-یا-فارسی

گره سنه نوعی گره نامتقارن یا گره دوبل است که در ایران، آسیای مرکزی، چین، پاکستان و افغانستان به وفور به کار برده می‌شود. قالیباف برای زدن گره فارسی، نخ را دور دو رشته تار می‌پیچد، اما فقط حلقه دور یکی از این تارها کامل است. سپس قالیباف نخ را از پشت تار مجاور به گونه‌ای رد می‌کند و باز می‌گذارد که فقط یک تار دو سر نخ را از هم جدا کرده باشد. گره را می‌توان در هر یک از دو جهت زد، یعنی این که گره می‌تواند از سمت راست یا چپ باز باشد. گره نامتقارن در فرش‌هایی با جزییات ظریف و پیچیده به کار برده می‌شود.

گره-ترکی-یا-متقارن

گره ترکی گرهی متقارن یا تک گره است که معمولاً در فرش‌های قزاقستان و آناتولی ترکیه دیده می‌شود. البته بسیاری از قبایل کرد و ترک ایران نیز از این گره برای بافت فرش استفاده می‌کنند. قالیباف برای زدن گره ترکی، نخ را دور دو تار مجاور می‌اندازد و سپس آن را از وسط دو تار به سمت مرکز عقب می‌کشد تا هر دو سر گره از بین همان دو تار اولیه بیرون بزند. گره ترکی گره محکمی است و بافت فرش بسیار منسجمی را به دست می‌دهد.

گره جفتی در فرش‌های خراسان دیده می‌شود. قالیباف برای زدن گره جفتی، نخ را به جای دو تار، همزمان دور چهار رشته تار می‌پیچد، به همین دلیل فرش بافته شده با گره جفتی KPSI بسیار پایین‌تری دارد و سریع‌تر نیز بافته می‌شود. از طرفی نقطه ضعف گره جفتی، کیفیت پایین آن است. این تکنیک گره‌زنی انسجام، دوام و استحکام بافت را کاهش می‌دهد، در نتیجه قالی با گره جفتی آن انسجام مورد انتظار از یک قالی مرغوب را ندارد.

تشخیص نوع گره فرش دستباف


برای تشخیص دادن نوع گره فرش دستباف ایرانی کافی است که فرش را برگردانید و ساخت پشت فرش را بررسی کنید. هزاران برجستگی ریز یا حلقه‌های چهارگوش مانند پشت فرش دستباف گره‌بافی شده وجود دارد. این حلقه‌ها بخش نمایان گره‌هایی است که دور نخ‌های تار زده شده‌ است. اگر دو حلقه یا برجستگی روی تار در محل بستن گره دیده شود، فرش با گره ترکی بافته شده است. اما اگر فقط یک برجستگی یا حلقه دیده شود، گره سنه برای بافت فرش به کار برده شده است. اگر تعداد گره‌ها نصف یا کمتر از نیمی از تعداد تارها باشد، فرش به احتمال زیاد با گره جفتی بافته شده است.

شمارش تعداد گره فرش


روش‌های شمارش متعددی در ناحیه‌های مختلف برای تعیین ارزش و مرغوبیت فرش به کار برده می‌شود. اندازه‌گیری اصل KPSI (تعداد گره در واحد سطح) است که شبیه به پیکسل‌های تصویر تلویزیون یا نمایشگر رایانه است، هر چه تعداد پیکسل‌ها (گره‌ها) بالاتر باشد، تصویر واضح‌تر و باکیفیت‌تری خواهیم داشت. برای تعیین KPSI، ابتدا تعداد گره‌های پشت قالی در محدوده‌ای با یک اینچ طول و یک اینچ عرض شمرده و سپس این دو عدد در هم ضرب می‌شود. برای مثال برای محاسبه KPSI فرشی که تعداد گره‌های آن در یک اینچ عرض و طول، هر دو، 12 بوده است، کافی است 12×12  ضرب و KPSI 144 را برای فرش به دست بیاورید. دقت داشته باشید که گره‌زنی در بعضی فرش‌ها ممکن است شما را به اشتباه بیاندازد و تعداد گره‌های افقی را دو برابر حساب کنید. البته روش‌های دیگری نیز برای شمردن تعداد گره‌های قالی وجود دارد، که در ادامه آنها را توضیح می‌دهیم:

در ناحیه‌های خاصی از هندوستان، مانند بهادوهی، فرش‌ با دو عدد، برای مثال “5/40″، “9/60” یا “13/65” اندازه‌گیری می‌شود. این اعداد bis  و Bhutan گفته می‌شود. عدد اول یا bis  تعداد گره‌ها در نه دهم اینچ در سطح افقی است، بنابراین bis  با عدد نه به معنای 10 گره در هر اینچ  افقی است.  عدد دوم یا bhutan، تعداد گره‌های عمودی در 4 1/2  اینچ است. بنابراین Bhutan 60 به این معنا است که تقریباً 13 گره در هر اینچ عمودی وجود دارد. با این توصیف KPSI فرش “9/60”  برابر با 130 است. (10×13=130).

روش سریع محاسبه تعداد گره‌ها براساس سیستم هندی این است که دو عدد را در هم ضرب و بر 4.05 تقسیم کنید. (9×60=540… 540/4.05=133).

چینی‌ها شمارش خطی را برای تعیین تعداد گره‌ها به کار می‌برند. در این سیستم عموماً اصطلاحات “90 خط” یا “120 خط” به کار برده می‌شود که به تعداد گره‌هایی (جفت تارهایی) اشاره دارد که در یک فوت از عرض یا طول فرش شمرده شده است. تعداد گره‌های عمودی و افقی در سیستم چینی یکسان است، بنابراین فرش 120 خط معادل با KPSI صد است. (120/12=10… 10×10=100).

فرش‌های پاکستانی با تعداد گره‌های عمودی و افقی توصیف می‌شود، برای مثال “16/16” یا “16/18” معادل با KSPI 288 است. (16 × 18). این گره‌ها گره دوبل گفته می‌شود که به نظر غیرمنطقی می‌رسد. در پاکستان و کشورهای دیگر فرش تک گره نیز بافته می‌شود، بنابراین فردی که از این موضوع اطلاع ندارد، تعداد گره‌ها را بسیار بیشتر از تعداد واقعی می‌شمارد. شکل گره‌ها نیز به گونه‌ای است که به نظر می‌آید دو گره زده شده است. همچنین در این فرش‌ها هیچ رنگی، برای مثال در بالای گل یا راس شکل مثلثی، دیده نمی‌شود که فقط به یک گره شبیه باشد، همواره دو گره دیده می‌شود. این گره‌ها نیز به همان روش شمرده می‌شود، برای مثال 9/16  به معنای KPSI  144 است. حتی در فرش‌های ایرانی نیز روش‌های مختلفی برای ارزش‌گذاری فرش به کار برده می‌شود:

برای فرش تبریز، رج به جای KPSI به کار برده می‌شود، رج به تعداد گره‌ها در 2 ¾ فرش اشاره دارد. اندازه‌گیری‌های معمول شامل 30، 35، 40 یا بسیار نفیس 60 رج می‌شود. کیفیت استاندارد فرش تبریز 35 رج است که معادل با 162 KPSI است. (35/2.75=12.73… 12.73×12.73=162).

قالیبافان نایین از اصطلاح LAA استفاده می‌کنند که به طور مستقیم قابل تبدیل به KPSI نیست، بلکه تعداد رشته‌های نخی است که در هر ریشه‌ی انتهای فرش وجود دارد. هرچه LAA پایین‌تر باشد، فرش باکیفیت‌تر است. LAA پایین به این معنا است که تعداد تارهای بیشتری در پهنای فرش وجود دارد و چون گره‌ها دور تار زده می‌شود، بنابراین گره‌های بیشتری در واحد سطح زده شده است، منطقی است که تعداد تارهای بیشتر به معنای گره‌های بیشتر در نظر گرفته می‌شود. برای اندازه‌گیری نخ‌های موجود در ریشه فرش باید نخ‌ها را از هم جدا کرد، ممکن است بتوانید سه رشته نخ باریک را از هم جدا کنید که باز یکی از آنها قابل تفکیک به سه رشته (3×3) باشد و به این ترتیب به LAA نه (فرش نه لا) برسید. فرش با LAA  6، شیش لا و فرش با LAA  4 که ظریف‌ترین فرش نایین است، چهارلا گفته می‌شود. در بعضی فرش‌های اصفهان، تارهای رنگی مختلفی بین ریشه‌ها دیده می‌شود و بافت فرش خفت گفته می‌شود که در یک متر اندازه‌گیری می‌شود و تعداد رشته‌های مختلف بیانگر کیفیت فرش است.

شمارش تعداد گره‌های فرش دستباف


شمارش-تعداد-گره‌های-ترکی

همان‌طور که اشاره شد، در فرش با گره ترکی، دو حلقه یا برجستگی روی هر تار دیده می‌شود. این نکته بسیار مهم است و باید هر دو برجستگی عرضی (روی محور افقی) را یک گره، و نه دو گره مجزا محسوب کرد. تصویر بالا مربوط به فرشی است که  در راستای افقی، 10 گره در هر اینچ و در راستای عمودی، 20 گره در هر اینچ دارد که معادل 200 گره در هر اینچ مربع می‌شود. تاجران فرش این فرش را یک فرش تک گره 10/20  (10×20) می‌گویند. تصاویر دیگر به فرش با گره ترکی 11/22 مربوط می‌شود. در تصویر یک، متر در راستای افقی (پهنای فرش)، پشت فرشی انداخته شده که با گره ترکی یا متقارن بافته شده است. خودکارها به دو برجستگی سفیدرنگ کنار هم اشاره دارد، که دو گره مجزا به نظر می‌رسند، حال آن که در واقع این دو برجستگی بخشی از یک گره هستند و هر دو را باید یک گره در راستای افقی محسوب کرد. به همین نحو دو برجستگی قرمز رنگ سمت چپ  و راست برجستگی‌های سفید و همچنین دو برجستگی مشکی در هر یک از دو طرف برجستگی‌های قرمز نیز یک گره هستند. دندانه‌های علامت‌گذاری شده روی متر در تصویر 2،  گره‌ها را در امتداد یک اینچ از محور افقی نشان می‌دهد. برجستگی اول شمرده می‌شود و برجستگی دوم مجاور و همرنگ اولی شمرده نمی‌شود، چون برجستگی دوم بخشی از همان گره است. هنگامی که گره‌ها را از چپ به راست می‌شمارید، دو برجستگی اول را باید یک گره حساب کنید، دو برجستگی قرمز رنگ بعدی نیز گره دوم و دو برجستگی سیاه رنگ بعدی نیز گره سوم را تشکیل می‌دهد. اگر به دقت بشمرید، می‌بینید که 11 گره در یک اینچ از فرش در راستای افقی وجود دارد. در تصویر 3، هر برجستگی در راستای محور عمودی نشان دهنده یک گره است. خودکارها دو گره مجزا را نشان می‌دهند، یک گره مشکی و یک گره سفید، دقیقاً زیر آن. هر خودکار در تصویر 4 به یک برجستگی سفید رنگ در اول و آخر یک اینچ اشاره دارد. چون هر برجستگی نشان دهنده یک گره در راستای عمودی است، هر رنگ متناوب یک گره را تشکیل می‌دهد. از شمارش تعداد برجستگی‌های سفید و مشکی یک در میان به عدد 22 می‌رسیم. بنابراین فرش بافته شده با گره ترکی، نشان داده شده در تصاویر بالا 242 گره در هر اینچ مربع (11/22 یا 11×22) دارد.

شمارش-تعداد-گره‌های-ترکی

فرشی که با گره سنه بافته شده و 16 گره در هر اینچ در راستای عمودی و 16 گره در هر اینچ در راستای افقی دارد، 256 گره در هر اینچ مربع دارد. فرش گره دوبل 16/16 اصطلاحی است که تاجران فرش برای چنین فرشی به کار می‌برند. برای درک بهتر مطلب به تصاویر نگاه کنید. در تصویر شماره 1، در فرشی که با گره سنه بافته شده است، هر برآمدگی معادل یک گره است. دو خودکاری که پشت فرش گذاشته شده است، به دو گره مجزای مجاور در راستای افقی اشاره دارد. اما دو خودکاری که پشت فرش شماره 2 می‌بینید، به اولین و آخرین گره در یک اینچ از پهنای فرش (راستای افقی) اشاره دارند. در این تصویر 16 گره در یک اینچ مربع (شامل گره‌های ابتدایی و انتهایی) شمرده می‌شود. دو خودکار تصویر شماره 3، روی اولین و آخرین گره در یک اینچ از بلندی فرش (در راستای عمودی) گذاشته شده است. اگر با دقت نگاه کنید، می‌توانید 16 گره را بشمارید. بنابراین تعداد گره‌های این فرش (بافته شده با تکنیک سنه) در واحد سطح 256 (16 × 16) است.

یک دیدگاه

  • سلام , مهمان