تفاوت فرش ایرانی و شرقی: مقایسه کیفیت، طرح، رنگ، اصالت و زیبایی

اگرچه بسیاری فرش ایرانی و فرش شرقی را به جای هم به کار می‌برند، اما واقعیت این است که فرش دستباف ایرانی با فرش شرقی تفاوت دارد. فرش ایرانی یا شرقی در مفهوم سنتی به محل بافت فرش اشاره دارد. در گذشته هر فرشی که در آسیا یا خاورمیانه (شامل چین، هندوستان، مصر، افغانستان، پاکستان و ایران) بافته می‌شد، شرقی در نظر گرفته می‌شد. بنابراین فرش ایرانی زیرمجموعه‌ای از فرش شرقی است. به بیان دیگر تمام فرش‌های ایرانی را می‌توان شرقی محسوب کرد، اما هر فرش شرقی لزوماً در ایران بافته نشده است. فرش دستباف ایرانی به دلایل مختلف طرفداران بیشتری در بین مشتریان اروپایی دارد. چون فرش ایرانی در اصل نوعی فرش شرقی است، این دو اصطلاح با هم اشتباه گرفته می‌شود. امروزه فرش شرقی و ایرانی بیشتر از آن که به محل بافت اشاره داشته باشد، بیانگر سبک، تکنیک و طرح فرش است.  فرش دستباف شرقی، به ویژه فرش ایرانی محبوبیت بالایی در سراسر جهان دارد. قالی‌های دستباف ایرانی یا شرقی به دست هنرمندان ماهر بافته می‌شود. در حال حاضر بسیاری از مراحل فرشبافی، مانند رنگرزی و نخ‌ریسی توسط ماشین انجام می‌شود، با این حال هنوز هم گره‌زنی با دست و با همان تکنیک‌های قدیمی صدها سال قبل انجام می‌شود.

فرش شرقی چیست؟

منظور ما از فرش شرقی در این مقاله، فرشی است که در یکی از کشورهای آسیای شرقی زیر، به جز ایران بافته شده است:

• پاکستان
• ترکیه
• افغانستان
• هندوستان
• چین
• ازبکستان و کشورهای دیگر

پیش از آن که تکنیک و سنت فرشبافی ایران در دیگر کشورهای منطقه نیز رواج پیدا کند، فرش‌های کشورهای دیگر توان رقابت با فرش ایران را نداشتند. با این حال هنرمندان سراسر جهان به تدریج از رمز و راز گره‌ فارسی مطلع شدند. نکته کلیدی برای بافت یک فرش مرغوب ایرانی، سبک گره‌زنی خاص قالیبافان ایران است.

تفاوت‌های فرش شرقی و ایرانی

فرش‌های دستباف قدیمی تاریخچه خاص خود را دارند و این قدمت در کنار طرح‌های ظریف پیچیده و باستانی، نخ پشم طبیعی، دوام و مهارت بالای بافندگان باعث شده است که فرش دستباف ایرانی و شرقی به یکی از باارزش‌ترین و پرطرفدارترین اثرهای هنری در سراسر جهان تبدیل شود. اکثر فرش‌های بافته شده در آسیا یا خاورمیانه، شامل چین، هندوستان، مصر، افغانستان، پاکستان و ایران، فرش شرقی محسوب می‌شوند. زمانی که امپراتوری پارس در اوج شکوه و قدرت خود بود، فرش دستباف ایرانی خواستاران بسیاری در میان اروپاییان داشت. فرش شرقی و ایرانی تفاوت‌های ظریفی با هم دارند که در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم.

کشور محل بافت فرش

کشور یا محل بافت فرش یکی از تفاوت‌های اصلی بین دو سبک ایرانی و شرقی است. فرش‌های دستبافی که در کشورهای شرقی به جز ایران مانند چین، ترکیه، تبت، هندوستان، پاکستان و مصر بافته شده، فرش شرقی نامیده می‌شود. قالی دستباف ایرانی نیز در واقع  نوعی فرش شرقی است که در خاورمیانه بافته شده است.

تعداد گره‌ها

تفاوت دیگر فرش شرقی و ایرانی به تکنیک گره‌زنی آنها مربوط می‌شود. فرش دستباف اصیل ایرانی و شرقی رج به رج با دست روی دار بافته می‌شود. فرش شرقی با گره‌های متقارن بافته می‌شود، حال آن که فرش ایرانی عموماً با گره‌های نامتقارن فارسی یا گره سنه بافته می‌شود. فرش ایرانی معمولاً باکیفیت‌ترین فرش شرقی در جهان محسوب می‌شود و تعداد گره بالایی دارد.

طرح و نقشه

امروزه صفات شرقی و ایرانی بیشتر از آن که به محل بافت فرش اشاره داشته باشد، بیانگر سبک، تکنیک و طرح فرش است. طرح‌های فرش‌های ایرانی با توجه به شهر یا ایل خالق فرش نامگذاری می‌شود. تبریز، همدان، هریس، کاشان و کرمان معروف‌ترین طرح‌های فرش ایرانی‌ هستند. فرش ایرانی ضخیم است، بیش از 160 گره در هر اینچ مربع دارد، رنگ‌بندی پخته و زیبای آن بسیار دلفریب است و طرح‌های منحصر به فرد آن از قبیل بته جقه، گل انار، گل شاه عباسی و چلیپا چشم‌ها را به خود خیره می‌کند. در مقابل طرح‌های فرش‌های شرقی بیانگر سنن و آداب و رسوم رایج در ناحیه‌ی بافت فرش است، برای مثال فرش‌های ابریشمینی که در چین بافته می‌شود، مزین به نقوش بودایی‌ هستند و ترکیب رنگ سنتی دارند.

مواد

بعضی از مواد مورد استفاده در فرش‌های شرقی و ایرانی مشترک است. فرش ایرانی بسته به محل بافت و انتخاب هنرمند قالیباف، معمولاً با پشم شتر، کرک پشم و پشم منچستر بافته می‌شود و نخ پنبه نیز گاهی در آن به کار برده می‌شود. جالب است بدانید که کرک پشم از پشم در حال رشدی به دست می‌آید که روی گردن گوسفند می‌روید و مرغوب‌تر از پشم معمولی است. فرش شرقی با پرز بلند یا به صورت صاف و بدون پرز با موادی همچون ابریشم، پشم و پنبه بافته می‌شود. ازآنجایی که درصد پنبه در فرش شرقی بیشتر است، فرش شرقی ارزش کمتری برای کلکسیونرها دارد، آسیب‌پذیرتر است و رنگ آن سریع‌تر می‌رود.

شستشو با دست

عمل سنتی و قدیمی شستشوی فرش با دست یکی از تفاوت‌های اصلی بین فرش شرقی و ایرانی است. یکی از دلایل نرم‌تر بودن فرش‌های ایرانی این است که این فرش به روش سنتی و با دست شسته می‌شود.

نکته‌های مهم هنگام خرید فرش دستباف ایرانی

هر شهری در ایران صنایع دستی مخصوصی دارد که سوغاتی ارزشمندی به شمار می‌رود، در این میان فرش ایرانی انتخابی ماندگار به شمار می‌رود. حتی اگر تنوع قیمتی فرش دستباف را در نظر نگیریم، باز هم ازآنجایی که فرش دستباف، انواع گوناگون و تنوع بالایی دارد، انتخاب فرش مناسب از میان این دریای طرح و رنگ دشوار و گیج کننده است. برای این که بتوانید خرید بهتری داشته باشید، در ادامه راهنمای مختصری را برای خرید فرش دستباف ایرانی ارائه می‌دهیم.

تعداد گره

فرش اصیل دستباف ایرانی روی دار بافته می‌شود، بنابراین تعداد گره یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آن است. فرش مرغوب حداقل 120 گره در هر اینچ مربع دارد. برای این که دست‌کم خود را در مقابل فروشنده یک خبره فرش نشان دهید، فرش را برگردانید و از پشت به گره‌ها نگاه کنید. البته انتظار نمی‌رود که بتوانید گره‌ها را بشمارید، اما از پشت فرش نیز متوجه نکات بسیاری می‌شوید. پشت فرش دستباف نرم است و چند گره بزرگتر دارد، این یکدست نبودن اندازه‌ی گره‌ها علامت دستباف بودن آن است. بالعکس کینواختی و یکدستی گره‌های فرش ماشینی تعجب‌برانگیز است.

مواد

فرش دستباف ایرانی معمولاً با پشم، ابریشم یا مخلوطی از پشم ـ ابریشم بافته می‌شود. فرش صددرصد ابریشم بسیار ظریف است و پرداخت براقی دارد. البته پشم پرکاربردترین ماده برای بافت فرش است. کیفیت پشم به نژاد گوسفند، شرایط جوی، چراگاه رمه و زمان پشم‌چینی بستگی دارد. پشم و ابریشم دو ماده‌ی طبیعی مرغوب‌اند که مقاومت بالایی در برابر حریق دارند، حال آن که الیاف مصنوعی فرش‌های ماشینی اشتعال‌پذیر هستند و پرز می‌دهند.

رنگ

فرش‌های دستباف قدیمی ایرانی با مواد طبیعی رنگرزی می‌شد. بنابراین رنگ‌های فرش اصیل ایرانی رنگ‌هایی برگرفته از طبیعت است که از آن جمله می‌توان به رنگ قرمز حشره‌ی قرمزدانه، طیف آبی گرفته شده از گیاه ایندیگو (نیل) و طیف زرد گرفته شده از انار اشاره کرد. رنگزاهای مصنوعی معمولاً به شیوه‌ای یکدست در الیاف نفوذ می‌کنند، حال آن که رنگزاهای طبیعی سطح را می‌پوشانند. فرش را خم کنید و چند رشته نخ آن را در نظر بگیرید، اگر رنگ یکدست نبود، احتمالاً نخ فرش با رنگ‌های طبیعی رنگ شده است.

کاربرد فرش را تعیین کنید

قبل از هر چیز تعیین کنید که می‌خواهید فرش را کجا بیاندازید و چه استفاده‌ای از آن بکنید. فرش‌های ابریشمی کالایی لوکس‌اند که مقاومت کمی در برابر فشار دارند و بنابراین بیشتر جنبه‌ی تزیینی دارند، برای مثال می‌توانید آن را زینت‌بخش دیوار بکنید. فرش پشمی کاربردی‌تر و بسیار بادوام است و می‌تواند ده‌ها سال، حتی چندین قرن در برابر رفت و آمدهای مکرر و پا خوردن‌های مداوم دوام بیاورد، بدون آن که کمترین آسیبی ببیند. به علاوه فرش پشمی برای خانواده‌هایی با کودکان خردسال بهترین گزینه‌اند که با رنگ‌های پخته‌ی خود لکه‌ها را می‌پوشانند.

انواع فرش را بشناسید

فقط یک نوع فرش‌ ایرانی وجود ندارد و افراد تازه‌کار معمولاً گلیم (فرش با بافت مسطح) و گبه (قالی پرزداری که معمولاً توسط عشایر بافته می‌شود) را به صرف بافته شدن در ایران، با فرش سنتی ایرانی اشتباه می‌گیرند. البته تمام این دست‌بافت‌ها زیبایی خیره کننده‌ای دارند، با این حال باید تفاوت‌های بین آنها را بشناسید تا بتوانید خرید مطلوب خود را انجام دهید.

“کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است”