طرح فرش دستباف ایرانی و معنای نهفته در نماد های بکار رفته در آن

فروشگاه فرش دستبافت بردبار ارائه دهنده مجموعه‎ای از نفیس‌ترین و مرغوب‌ترین فرش‌های دستباف ایرانی از علاقه مندان جهت بازدید و خرید فرش دستباف ایرانی دعوت به عمل می‌آورد.

آدرس: اصفهان، میدان نقش جهان، خیابان پشت مطبخ، پلاک 2+11

همچنین جهت هماهنگی و ثبت نام در تورهای تخصصی فرش به اقصی نقاط کشور می‌توانید با شماره‌‌ زیر تماس حاصل فرمایید.

موتیف باستانی بته جقه به وفور در ایران و هندوستان بافته شده است. طرح بوته که نقشه کشمیری یا گلابی نیز گفته می‌شود، از خوشه‌ای از برگ‌ها تشکیل می‌شود که از درخت نخل یا کاج سرازیر شده‌اند. نگاره بته‌ای عمدتاً در فرش‌های روستایی و عشایر دیده می‌شود. این الگو را می‌توان در آرایش‌ها و جهت‌های مختلف، به صورت خطی یا منحنی دید.

استفاده از ترنج مرکزی برای خلق طرحی متقارن به قرن پانزدهم و کتاب‌های خطی پارسی برمی‌گردد. این نقش اندک اندک در قرن شانزدهم به فرش‌های ایرانی نیز راه یافت. فرش‌های کلاسیک و قدیمی ترنج تبریز در قرن هفدهم ترنج‌های بزرگ و زیبایی را به تصویر می‌کشیدند که شاخه‌های پرپیچ و خم گلها و گیاهان آنها را دربرمی‌گرفت یا روی آنها را می‌پوشاند. قرن‌ها است که نقش ترنج در فرش‌های ایرانی به دو صورت منحنی (در بسیاری از فرش‌های تبریز) و خطی (در فرش‌های هریس) بافته می‌شود. نقشه ترنج به جز ایران در آناتولی و قفقاز نیز بافته می‌شود، البته طرح ترنج در این مناطق یک فرم هندسی قوی دارد. ترنج گاهی طرحی مرکزی است و گاهی چندین ترنج در یک نقشه به چشم می‌خورد. فرشی که بالا در سمت چپ می‌بینید، نمونه‌ای از طرح ترنج مرکزی است که در قرن هفدهم در آناتولی بافته شد. فرش بلند سمت راست اثری است که در قرن هجدهم با زمینه‌ای سفید بافته شد و همان طور که می‌بینید، سه ترنج بزرگ در مرکز فرش قرار دارد و بالای ترنج‌های بالا و پایین سه ترنج دیگر نقش بسته است.

بعضی کارگاه‌های فرشبافی در قرن‌های هجدهم و نوزدهم از طرح‌های انتزاعی به نقشه‌هایی روی آوردند که داستان‌هایی را از اشعار و ادبیات کلاسیک نقل می‌کرد. صحنه‌های شکار، زندگی روستایی یا افسانه‌ها با پشم و ابریشم روی فرش‌هایی با نقشه‌های پیچیده‌تر و دقیق‌تر جان گرفت. بافندگان ماهر کرمانی علاقه زیادی به تصویر کشیدن صحنه‌های طبیعی و ظریف نشان دادند و برای خلق آثاری زیباتر از کارهای غربی الهام گرفتند. پرندگان و حیوانات تخیلی و خارق‌العاده که پیچ و تاب‌هایی ظریف به اندام‌های خود داده‌اند، بر روی این فرش‌ هریس شمالغربی ایران جاودانه شدند، این طرح در واقع نسخه‌ای از نقشه موسوم به درخت واق واق است. درخت واق واق درختی مقدس و سخنگو است که در اصل از هندوستان اقتباس شده است و شاخه‌های آن میوه‌هایی با سر مردان، زنان و حیوانات اسطوره‌ای دارد. درخت زندگی که در فرش‌های تصویری کرمان دیده می‌شود، تجسم زندگی جاودانی و درونمایه اصلی مذهب و اسطوره‌شناسی است. درخت زندگی از پایین فرش سربرمی‌آورد و بقیه فرش را با شاخه‌های پربرگی پر می‌کند که پرندگان یا گل‌ها بر شاخه‌های آن جا خوش کرده‌اند. نهر یا رودی نیز غالباً در پایین درخت وجود دارد که حیواناتی دور آن در گردش‌اند. درخت زندگی نماد ارتباط بین بهشت، زمین و جهان دیگر است.

نقش و نگار گل در قالی‌های ترکمن، گرگان و خال محمدی به چشم می‌خورد. گل عموماً در طرح‌های هشت گوشه، سراسری و تکراری به چشم می‌خورد.

میناخانی یکی از طرح‌های شاخص در فرش دستباف ایرانی است که از تکرار گل‌های مرواریدی تشکیل می‌شود که با لوزی غالباً خمیده یا خطوط مدور به هم متصل می‌شوند. نقشه میناخانی در فرش‌های مختلفی بافته می‌شود و مختص یک ناحیه خاص نیست. این طرح تقریباً همیشه طرحی سراسری است و در انواع فرش‌ها به چشم می‌خورد. البته کارگاه‌های فرشبافی بعضی مناطق، مانند ورامین نیز تقریباً به طور انحصاری این نقشه را می‌بافند. نقشه میناخانی الگوی زمینه‌ای تکراری است که به وفور در فرش‌های شرقی مشاهده می‌شود. واحد طرح معمولاً نگاره‌ای گیاهی است که گرداگرد آن را خطوط مدور و هشت گل در رنگ‌های مختلف گرفته است. هرچند واحد طرح چهارگوش است، اما طرح نهایی مشبک به نظر می‌آید. نمای فوقانی گل‌های بافته شده غالباً شبیه انار است.  نقشه میناخانی عموماً در قالی‌های تهرانی، ورامینی، لریف بلوچی، تبریزی و شهرهای بسیار دیگر دیده می‌شود.

نقشه گل رز ترکیبی مدور از موتیف‌هایی تشکیل می‌شود که از مرکز ترنج رو به بیرون منتشر می‌شوند و شبیه به گلبرگ‌های گل رز است. هرچند این طرح در حاشیه‌های فرش نیز بافته می‌شود، اما عمدتاً برای بافت زمینه به صورت هندسی یا طبیعت‌گرا به کار برده می‌شود. نقشه گل رز غالباً در فرش‌های نایین دیده می‌شود.

نقشه شاه عباسی به گل‌هایی گفته می‌شود که به صورت سراسری و ترنج و همچنین در حاشیه‌ها بافته می‌شود. نقشه شاه عباسی عمدتاً در فرش‌های کاشان، اصفهان، مشهد و نائین دیده می‌شود، البته نقشه شاه عباسی بیشترین کاربرد را در فرش‌های تبریز دارد.

نقشه شکارگاه نیز مانند طرح درختی حیوانات را در تار و پود خود گرفتار می‌کند و صحنه‌هایی از زندگی را به تصویر می‌کشد. طرح‌های شکارگاه به صورت درختی، تخته‌ای و سراسری بافته می‌شود.

نقشه محراب برگرفته از محل ایستادن پیش‌نماز در مسجد است که ستون‌ها، چلچراغ و گل‌ها زینت‌بخش آن است. نقشه محراب به صورت درختی، گلدانی ستونی، چلچراغ، گلدانی و زمینه‌ای بافته می‌شود.

نقشه‌های هندسی دارای خطوط و اشکال هندسی، مانند چندضعلی‌ها هستند و از این نظر با اکثر نقشه‌های فرشهای دستباف ایرانی با خطوط منحنی و مدور تفاوت دارند. طرح‌های خشتی، ترنجی، نواری، لچک ترنج، زمینه ساده، ختایی، ستاره یا موزائیک، خاتم شیراز و جوشقان انواع مختلف نقشه‌های هندسی هستند.

قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین نقشه فرش ایرانی آفریده ذهن خلاق هنرمندان عشایری است که از طبیعت زیبای پیرامون خود الهام گرفته‌اند. اکثر نقشه‌ها برحسب محل اولیه بافت یا شخصیتی که دستور بافت آن را داده ، نامگذاری شده است. مردان عشایر نقشه‌های مختلف را از ایل‌های دیگر برای قالیبافان خود به سوغات می‌آوردند. کهن‌ترین و معروف‌ترین طرح‌های عشایر عبارت‌اند از: هیبت‌لو (مربوط به استان فارس و آباده)، کشمیری قشقایی، افشاری، خاتونی، اردبیل، مزلقان، خمسه، ساوه، تفرش، هریس، مهربان، گراوان، زنجان، مشکین، بختیاری، ساری، یالماز، گناباد، سیستان، فردوس، سالارخانی، یعقوب خانی، سنگ چوبی، علی میرزایی، سجاده، موسی آباد، ویسه، سنه، دسته گل و بلوچستان.