فرش دستباف ملایر: تنوع در رنگ و ظرافت در بافت حاشیه های قالی

فرش دستباف ملایر تجسم سبک زاویه‌دار شمال غربی است که به داشتن تنوع رنگ و سبک مشهور است. ملایر نام شهری در استان همدان است که بین دو شهر اراک و همدان قرار دارد. موقعیت جغرافیایی این شهرها نسبت به یکدیگر بر هنر فرشبافی آنها نیز اثر گذاشته است، چرا که قالی ملایر شباهت قابل توجهی به فرش‌ها و قالی‌های همدان و ساروق دارد. بافندگان محلی طیف وسیع و چشم‌نوازی از طرح‌های سنتی را خلق می‌کنند که از نقش و نگارهای متراکم سراسری و افشان تا ترنج‌های لوزی شکلی را شامل می‌شود که روی زمینه‌های شیک تک‌رنگ چشم‌ها را به خود خیره می‌کند. هرچند بافندگان ملایر طرح‌های زاویه‌دار را ترجیح می‌دهند، اما جزئیات ظریف منحنی شکل در بعضی از طرح‌های نفیس‌تر هراتی دیده می‌شود. یکی از ویژگی‌های ثابت و جذاب فرش‌های ملایر اهمیتی است که قالیبافان این خطه برای خلق حاشیه‌های پیچیده و پرجزییاتی قائل می‌شوند که از نظر زیبایی با نقش و نگارهای بی‌نظیر زمینه فرش رقابت می‌کند. بافندگان ملایر همواره سعی می‌کنند که حاشیه‌هایی بدیع و مسحورکننده خلق کنند.

فرش دستباف ملایر: سایز، رنگ و نقش

قالیبافان ملایر و روستاهای کوچک اطراف آن در قرن‌ سیزدهم هجری و اوایل قرن چهاردهم تقریباً فقط رانرها و فرش‌های آنتیک کوچک می‌بافتند. تعداد انگشت‌شماری از فرش‌های ایرانی بزرگتر به اندازه ده در سیزده پا در سطح خانوادگی در روستاهای بزرگتر بافته می‌شد. به ندرت می‌توانید فرش‌ بسیار بزرگ آنتیک ملایر پیدا کنید، اگر هم فرشی در اندازه بسیار بزرگ در ملایر بافته شده باشد، احتمالاً سفارشی بوده است. ملایر و روستاهای اطراف آن شماری از زیباترین و تزیینی‌ترین دستبافت‌های روستایی ایرانی را تولید کرده‌اند. فرش‌های نفیس‌تر ملایر به خوبی از باقی فرش‌های ایرانی تشخیص دیده می‌شود، چرا که بافندگان هنرمند ملایری طرح‌های خود را از میان دریایی متنوع از نقشه‌های گوناگون اقتباس می‌کنند و این طرح کلاسیک را با خلاقیت و ذوق هنری خود به طرحی اصیل و بدیع تبدیل می‌نمایند. غنای این نقش و نگارها فرش آنتیک ملایر را به اثر هنری ارزشمندی تبدیل می‌کند. طرح بوته یا دانه‌ی در حال جوانه زدن که نشانه‌ای از نوزایی و رشد در طبیعت است، یکی از طرح‌های مورد علاقه نزد بافندگان فرش‌های آنتیک بوده است که گاهی سراسر زمینه‌ی رانرها و فرش‌های کوچک را پر کرده است. پرندگان خاص نیز یکی از طرح‌های محبوب قالیبافان ملایر است که جلوه‌ای خیال‌انگیز به فرش می‌دهد. گل و شاخه‌های درهم تنیده درختان و طرح هراتی (لوزی‌های محصور شده در میان گل و برگ) نیز به وفور در فرش‌های عشایر دیده می‌شود. فرشبافان و طراحان ملایر نقشه‌های خود را از فرش‌های هنرمندانه و ظریفی الهام می‌گیرند که در ناحیه‌ی دشت فراهان به سمت شرق بافته می‌شود. هم طرح افشان و هم طرح ترنج مرکزی در ملایر بافته می‌شود. رنگزاهای طبیعی برای رنگرزی الیاف فرش‌های آنتیک ملایر به کار برده شده است، زمینه‌ی اکثر فرش‌های ملایر به رنگ آبی تیره است. آبی سیر زمینه‌ای ایده‌آل را برای نقش بستن طرح‌هایی متنوع در رنگ‌های سبز مایل به خاکستری، هندوانه‌ای، آبی آسمانی، گلبهی، طلایی و خرمایی به دست می‌دهد. زمینه‌های زنگاری تا خاکی نیز در فرش دستباف ملایر دیده می‌شود، پشم شتر رنگ نشده نیز در تعدادی از فرش‌های ملایر به کار برده شده است. بهترین فرش‌های دستباف ملایر که در مقایسه با اکثر فرش‌های روستایی ایرانی بافت ظریف‌تری دارند، در روستای میشین با استفاده از پشم نرم و درخشان و از روی نقشه‌هایی ظریف و مسحورکننده با نقش و نگارهای تکرارشونده بافته می‌شود. بسیاری از بافندگان ملایری اصالت ترک دارند و اکثر فرش‌های ملایر با گره‌های متقارن بافته شده است. پرز پشمی بافت زمینه غالباً کوتاه رویه‌چینی می‌شود تا جزییات نقشه فرش با وضوح بیشتری دیده شود. خرید فرش‌های عتیقه‌ی قدیمی‌تر ملایر مانند اکثر فرش‌های هنری روستایی سرمایه‌گذاری ارزشمندی است که به تازگی توجه هنردوستان و تاجران فرش را به خود جلب کرده است  تا فرش ملایر به جایگاهی برسد که شایسته آن است.

انواع فرش ملایر

فرش‌های ملایری که در ناحیه جنوب شرقی ملایر بافته می‌شود، بیشتر به فرش‌های ساروق شبیه است، حال آن که فرش‌های مربوط به ناحیه شمال غربی ملایر بیشتر به فرش‌های همدان شباهت دارد.

شباهت فرش‌های اصیل ملایر به فرش ساروق

وجه تمایز فرش‌های جنوب شرقی ملایر با فرش‌های ساروق حاشیه‌هایی مزین به شاخه‌های در هم پیچیده‌ی درختان و زمینه‌های تقریباً چهارگوشی است که با طرح ترنج سراسری بافته می‌شود. فرش‌های جنوب شرقی ملایر نیز مانند فرش ساروق پودهای دوگانه پنبه‌ای (رشته نخ‌های افقی) دارد که معمولاً آبی رنگ است. تارهای (رشته نخ‌های عمودی) هر دو فرش نیز پنبه‌ای و فشرده است. تار زمانی فشرده می‌شود که پودها از یکی از دو طرف محکم کشیده شود و تنش بالایی بر آنها اعمال شود. تارها در نتیجه اعمال این تنش در دو سطح قرار می‌گیرد. تفاوت دیگر این دو فرش به گره‌های آنها مربوط می‌شود. فرش ساروق با گره نامتقارن فارسی و فرش ملایر با گره متقارن ترکی بافته می‌شود.

قالی ساروق ملایر یا جوزان

جوزان روستایی در ملایر است که در آن، فرش‌هایی به سبک ساروق بافته می‌شود، به همین دلیل فرش‌های بافت جوزان با عنوان فرش ساروق جوزان یا فرش ساروق ملایر به فروش می‌رسد. قالی ساروق جوزان ظریف‌تر و تعداد گره‌های آن بیشتر است، اما فرش ساروق ملایر با تعداد گره‌های کمتری بافته می‌شود.

شباهت فرش‌های اصیل ملایر به فرش همدان

فرش‌های شمال غربی ملایر شبیه به فرش‌های همدان است و مانند فرش‌های همدان معمولاً با یک پود پنبه‌ای، البته با بافت ظریف‌تری بافته می‌شود. گره متقارن ترکی در بافت هر دو فرش به کار برده می‌شود.

مقایسه ویژگی های انواع فرش دستباف ملایر

چله

چله فرش‌های ملایر در هر دو ناحیه با تارها و پودهای پنبه‌ای کشیده می‌شود. همان طور که اشاره شد، فرش‌های جنوب شرقی ملایر، به سبک فرش ساروق، تار فشرده و پود دوگانه‌ی پنبه‌ای دارد. پودها نیز مانند فرش‌های ساروق به رنگ آبی درمی‌آید. فرش‌های شمال غربی ملایر نیز به سبک فرش‌های همدان تار غیرفشرده و پود یگانه‌ی پنبه‌ای دارد.

پرز فرش

فرش‌های ملایر با پشم بافته می‌شود. پرز پشمی پس از اتمام بافت فرش کوتاه می‌شود تا جزئیات نقشه فرش به خوبی دیده شود.

سر فرش

در یک سر فرش‌های جنوب شرقی ملایر نیز مانند فرش ساروق گلیم پنبه‌ای بافته می‌شود، منظور از گلیم بافتی در اندازه‌های متفاوت است که قبل از ریشه‌ها در سر فرش بافته می‌شود. در بعضی فرش‌های ساروق فقط ریشه‌های یک سر گره‌بافی شده است، حال آن که در بقیه‌ی فرش‌ها ریشه‌های گره‌بافی شده در هر دو سر مشاهده می‌شود. ریشه‌های فرش‌های ملایر در یک یا هر دو سر ساده است. فرش‌های شمال غربی ملایر، مانند فرش همدان در یک سر گلیم پنبه‌ای و در سر دیگر ریشه ساده دارد.

کناره فرش

تمام فرش‌های ملایر نیز مانند فرش‌های شهرهای مجاور، یعنی ساروق و همدان، در کناره‌ها قیطان تکی دارند که با پشم پوشانده شده است.

رنگ

فرش‌های جنوب شرقی ملایر معمولاً زمینه‌هایی به رنگ آبی تیره دارند که طرح‌هایی در الوان مختلف طلایی، سبز مایل به خاکستری، قرمز و عاجی روی آن نقش بسته است. احتمال رنگ پس دادن رنگ قرمز وجود دارد. تمامی رنگ‌ها در فرش شمال غربی ملایر دیده می‌شود و احتمال رنگ پس دادن رنگ نارنجی ـ قرمز وجود دارد. امکان رنگ کردن هر دو فرش در صورت پوسیدگی وجود دارد.

“کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است”