فرش دستباف یلمه: استفاده از ترنج‌های لوزی شکل در خط عمودی ممتد

فرش یلمه نوعی فرش دستبافت روستایی است که در ایران بافته می‌شود. نقشه فرش یلمه به طرح فرش‌های شیراز، قشقایی و خمسه شباهت دارد، البته فرش یلمه معمولاً ترکیب رنگ روشن‌تری نسبت به اکثر فرش‌های ایرانی دارد. قالی یلمه ترنج لوزی شکلی دارد که نقش خاص و منحصر به فرد قالی‌های یلمه است و به شیوه خاصی گره‌زنی می‌شود. این ترنج‌ها معمولاً در یک ردیف عمودی قرار گرفته‌اند. قالی یلمه معمولاً با پشم روی چله پنبه‌ای بافته می‌شود، البته چله پشمی نیز در قالی‌های یلمه به کار برده می‌شود. فرش یلمه بافت ظریفی دارد که با گره‌های ترکی بافته می‌شود و پرزهای آن کوتاه روگیری می‌شود. فرش یلمه در اندازه‌های مختلف بافته می‌شود و انتخابی ایده‌آل برای دکوراسیون عشایری است.

فرش یلمه شیراز

قالی رنگارنگ جنوب ایران به قالی یلمه معروف است. فرش یلمه عمدتاً در روستای علی آباد فارس و اطراف آن بافته می‌شود. فرش‌های بافته شده در این ناحیه در گذشته شکارلو نامیده می‌شدند، اما این فرش‌ها بسیار کمیاب بودند. فرش شکارلو رنگارنگ‌تر از دیگر فرش‌های جنوب ایران بود که رنگ‌های آن به قرمز و آبی تیره محدود می‌شد. بافت فرش شکارلو در سال‌های گذشته رو به کاهش گذاشته است، اما نوع جدیدی از فرش در دهه‌های 1960 و 1970 میلادی به بازار فرش وارد شده است که به قالی یلمه معروف است. فرش یلمه به اندازه فرش شکارلو تنوع رنگ دارد، اما رنگ آبی در آن غالب‌تر است. گره‌زنی و طرح‌های فرش یلمه معمولاً یک‌دست‌تر از فرش شکارلو است. فرش شکارلو و یلمه از بسیاری جهات به فرش عشایری شباهت دارد، این فرش‌ها 100% پشمی هستند و رنگ‌های روشن و نقوش هندسی به وفور در آنها به کار برده شده است. پشم مورد استفاده در این فرش‌ها بسیار نرم و براق است، اما پشم یلمه با ماشین، نخ‌ریسی و تبدیل به خامه می‌شود و تنوع رنگ‌های آن بسیار بیشتر از فرش‌های عشایری است و در آن گستره وسیعی از رنگ‌ها شامل انواع قرمز، صورتی، آبی، سبز و زرد دیده می‌شود. البته طرح فرش یلمه کاملاً سنتی است.

ویژگی های کلی فرش دستباف یلمه اصفهان، شیراز و بروجن

• طرح و نقشه: فرش یلمه معمولاً طرح و نقشی منحنی شکل دارد.
• کیفیت: فرش یلمه جزء مرغوب‌ترین و باکیفیت‌ترین فرش‌های ایرانی و شرقی است. این فرش به دلیل نقشه زیبا و منحصر به فرد و ساختار نرم و صاف شهرت دارد.
• اندازه و شکل: فرش یلمه در اندازه‌های مختلف یافت می‌شود، البته اکثر فرش‌ها در اندازه‌های متوسط (چهار در شش تا هشت در ده پا) بافته شده است. فرش‌های یلمه بزرگتر در اندازه ده در هجده پا نیز وجود دارد.
• رنگ: آبی روشن و کرم رنگ‌های غالب فرش یلمه است و عاجی نیز به عنوان رنگ متضاد به کار برده می‌شود. رنگ‌هایی مانند سبز روشن، قرمز و قهوه‌ای نیز در فرش‌های یلمه جدیدتر دیده می‌شود.
• بافت: فرش یلمه با پشم نرم و نازک بافته می‌شود و بافت متراکمی دارد.
• چله: تار فرش یلمه عموماً پنبه‌ای و پود آن پنبه‌ای یا پشمی است.
• گره: بافندگان فرش یلمه از گره فارسی استفاده می‌کنند. هنگام خرید فرش یلمه به پشت آن نگاه کنید، چون کیفیت فرش به تعداد گره‌های آن بستگی دارد. متوسط تعداد گره‌های فرش یلمه KPSI 120 (30 رج) تا KPSI  842 (80 رج) است.
• قیمت: فرش یلمه جزء نفیس‌ترین فرش‌های دستبافت ایرانی است. به خاطر بسپارید که طبق یک قاعده کلی هرچه تعداد گره‌های فرش بالاتر باشد، فرش گران‌تر است.

درباره نحوه نگهداری فرش یلمه بیشتر بدانید

درست است که نم و رطوبت به فرش یا گلیم آسیب می‌زند، اما می‌توانید و باید فرش را با آب بشویید. شستشوی فرش آسیبی به آن نمی‌زند، به شرطی که فرش قبل از انداختن روی زمین خشک شود. عشایر برای تمیز کردن فرش‌هایشان، آن را پشت و رو روی فرش می‌اندازند و آن را با لایه نازکی از برف می‌پوشانند. همان طور که برف آب می‌شود، گرد و غبار را از خود عبور می‌دهد و این ذرات از فرش خارج می‌شود. این روش برای زندگی عشایر که در مناطق روستایی و فضای آزاد زندگی می‌کنند، کاربرد دارد، اما احتمالاً برای شهرنشینان مناسب نیست.

فرش یا گلیم را می‌توان با آب و صابون مناسبی شست که به صورت مایع یا صابون قالبی فروخته می‌شود. اگر صابون جامد است، اول آن را رنده کنید تا بهتر در آب حل شود. فرش یا گلیم را در جای صافی پهن کنید، آن را مرطوب کنید و صابون را به آرامی روی فرش پخش کنید. همچنین می‌توانید اندکی سرکه سفید را روی سطح فرش بپاشید تا الیاف فرش براق و محکم شود.

فرش یا گلیم را در جهت عمودی و افقی در جهت خواب فرش و خلاف آن برس بکشید. پشت برس را روی فرش فشار دهید تا صابون و آب اضافی از فرش یا گلیم خارج شود. همان طور که فرش صاف روی زمین پهن است، آن را آب بکشید. اگر هنوز فرش بوی سرکه می‌دهد، آن را خوب آب نکشیده‌اید. صبر کنید تا بخش اعظم آب بخار شود، بعد فرش را آویزان کنید. هیچ وقت فرش یا گلیم را وقتی هنوز آب از آن می‌چکد، آویزان نکنید؛ چون همان‌طور که اگر ژاکت بافتنی را آبچکان آویزان کنید تا خشک شود، ژاکت بدشکل می‌شود، آویزان کردن فرش خیس هم موجب دفرمه شدن فرش می‌شود. در آخر صبر کنید تا فرش کاملاً خشک شود، بعد آن را در جای خود پهن کنید.

پاک کردن لکه فرش

اگر می‌خواهید لکه فرش دائمی نشود، باید به سرعت آن را پاک کنید. برای لکه‌بری فرش دستبافت به روش زیر عمل کنید:

• اگر مشروبات الکلی روی فرش ریخت، محل لکه را با آب گرم مرطوب کنید و سپس لکه را با الکل 90% پاک کنید.
• اگر لکه شکلات روی فرش وجود دارد، اسفنجی را با آمونیاک مرطوب کنید و به آرامی روی لکه بکشید تا لکه پخش نشود.
• اگر شیرینیجات روی فرش ریخته بود، لکه را با اسفنج و آب گرم پاک کنید.
• چنانچه لکه گل و لای بود، آن را کاملاً خشک کنید و بعد فرش را جاروبرقی بکشید.
• برای پاک کردن لکه میوه باید سه پیمانه سرکه سفید یا آب لیمو را با یک پیمانه آمونیاک مخلوط کنید. اسفنجی را در این محلول بزنید و آن را به آرامی روی لکه بکشید.
• اگر تخم مرغ روی فرش ریخته بود، لکه را با مخلوطی از آب سرد و آمونیاک پاک کنید. اگر لکه پاک نشد، محلول آب و الکل 90% را امتحان کنید. هیچ گاه برای پاک کردن لکه تخم مرغ از آب داغ استفاده کنید.
• برای پاک کردن لکه جوهر کافی است، اسفنجی را در محلولی از آب، صابون و الکل بزنید. لکه را با احتیاط با اسفنج مرطوب پاک کنید، مراقب باشید که مخلوط به پشت فرش نرسد.
• برای پاک کردن لکه خون باید اول لکه را کاملاً با اسفنج مرطوب پاک کنید و بعد فرش را با آب نمک سرد آب بکشید. اگر لکه خون پاک نشد، اسفنج آغشته به سرکه سفید را روی لکه بکشید. چنانچه لکه خشک شده است، برس روی لکه بکشید و سپس آن را با مقدار کمی مخلوط آب و آمونیاک تمیز کنید. هرگز برای پاک کردن لکه خون از آب گرم استفاده نکنید.
• لکه لوازم آرایش و عطر را با الکل پاک کنید.
• برای پاک کردن لکه ادرار حیوانات باید تا زمانی که فرش هنوز خیس است، اسفنج مرطوبی را روی لکه بکشید. اگر لکه خشک شده است، لکه را با مخلوط تهیه شده از 3 پیمانه الکل و 1 پیمانه آمونیاک پاک کنید.

هرگز برای پاک کردن لکه فرش از سفیدکننده استفاده نکنید، چون این کار هم رنگ فرش را تغییر می‌دهد و هم به الیاف آن آسیب می‌زند.