مراحل روند بافت قالی دستباف ایرانی؛تعیین کننده کیفیت نهایی محصول

انتخاب اندازه مناسب فرش دستباف ایرانی براساس ابعاد و چیدمان فضا
25/04/2018
نقش-درخت-در-فرش-دستباف-ایرانی
نقش درخت در فرش دستباف ایرانی و مفهوم سمبلیک آن از گذشته تا امروز
30/04/2018

روند بافتایران زمین از دیرباز به مرکز اصلی بافت فرش و قالی معروف بوده است. هرچند در زمینه خاستگاه اصلی فرش دستبافت اتفاق نظر وجود ندارد، اما تمامی شواهد حاکی از آن است که ایران مهد قالیبافی بوده است. ایران در واقع گنجینه‌ای از فرهنگ و هنر شرقی را در گوشه گوشه خود نهفته دارد که هنرمندان آن از دیرباز تا به امروز خالق آثار هنری برجسته، از جمله قالی‌های دستبافت ارزشمند بوده‌اند. در زمان رواج یافتن دین اسلام در ایران، استانداردهای معماری، نگارگری و نساجی در ایران تثبیت شده بود و این استانداردها توانایی رقابت با برترین هنرهای خاورمیانه را داشت.

قالیبافی از گذشته، سنتی رایج در بسیاری از خانواده‌های آسیایی، به ویژه در ایران، افغانستان، هندوستان، پاکستان، ترکیه و چین بوده است. هرچند مواد مورد استفاده، طرح و نقشه و تکنیک‌های بافت و گره‌زنی بین این کشورها و حتی در مناطق مختلف یک کشور با هم تفاوت دارد، فرشبافی در تمام نقاط جهان یک ویژگی مشترک دارد. تمامی این فرش‌ها و قالی‌ها ماه‌ها یا حتی سال‌ها با دستان هنرمندان قالیباف روی دار بافته می‌شود.

فروشگاه فرش دستبافت بردبار ارائه دهنده مجموعه‎ای از نفیس‌ترین و مرغوب‌ترین فرش‌های دستباف ایرانی، از علاقه مندان جهت بازدید و خرید فرش دستباف ایرانی دعوت به عمل می‌آورد.

آدرس: اصفهان، میدان نقش جهان، خیابان پشت مطبخ، پلاک 2+11

همچنین جهت هماهنگی و ثبت نام در تورهای تخصصی فرش به اقصی نقاط کشور می‌توانید با شماره‌‌های زیر تماس حاصل فرمایید.

علی بردبار: 09131183851

در عهد صفویه که از سال 1500 شروع شد، به جهانیان ثابت شد که ایران قطب فرشبافی اسلامی است. هنر قالیبافی ایران از قرن شانزدهم میلادی الهام‌بخش هنرمندان کشورهای همسایه ترکیه و هندوستان بوده است. از زمان احیاء هنر فرشبافی شرقی در اواخر قرن نوزدهم میلادی، ایران همچنان نقش کلیدی خود را در این هنر حفظ کرده است. هیچ ناحیه دیگری در خاور زمین نیست که تنوع و کیفیت نقشه‌های فرش ایرانی، مرغوبیت رنگزاها و پشم ایرانی یا تکنیک‌های ماهرانه بافت فرش هنرمندان ایرانی را داشته باشد، فرش و قالی دستبافت ایرانی به حق فاخرترین قالی دستبافت در عرصه جهانی است.

تکنیک‌های فرشبافی


  • اماده سازیتصویر: پیچ s، پیچ z
  • فرایند بافت فرش با آماده‌سازی الیاف پشم، پنبه یا ابریشم شروع می‌شود. اگر پشم متریال بافت فرش باشد، پشم پس از چیده شدن شسته می‌شود. سپس پشم زده می‌شود تا الیاف آن از هم جدا شود. الیاف پشم، مانند الیاف پنبه و ابریشم، به رشته‌های نخ با طول بلندتر ریسیده می‌شود. الیاف پشم با تاب Z یا S ریسیده می‌شود، در جهت عقربه‌های ساعت یا خلاف آن تاب داده می‌شود. دو یا چند رشته نخ در جهت مخالف تاب دادن اولیه به هم تابیده می‌شود تا کلاف خامه‌ ضخیم‌تر و محکم‌تری به دست بیاید.

دارتصویر: از بالا: تیر تار، تار، پود، انتهای گلیم

فرش از هر نوعی که باشد، گلیم با بافت مسطح یا پرزدار، مانند هر بافت دیگری روی دار بافته می‌شود. دار قالی چهارچوبی است که به قالیباف اجازه می‌دهد تا اثر خود را رج از پی رج، تحت تنش افقی و عمودی روی دار بالا ببرد. دو نوع دار افقی و عمودی وجود دارد. دار افقی که در میان قالیبافان عشایر رواج دارد، به موازات زمین و در ارتفاع 12 ـ 6 اینچی زمین، غالباً در فضای آزاد برپا می‌شود. دار عمودی به طور دائمی داخل خانه یا کارگاه نصب می‌شود. بافت گلیم فرش یا قالی‌ با کشیدن نخ‌های عمودی تابیده یا تارها روی دار شروع می‌شود، چله‌کش سعی می‌کند تا تارها را حتی‌الامکان نزدیک و موازی به هم بکشد. سپس قالیباف خامه تابیده نشده را به صورت افقی از میان تارها رد می‌کند. دارهای مجهزتر، چه از نوع افقی، چه از نوع عمودی نوعی وسیله جداکننده دارند که فضای بین تارهای متناوب را حفظ می‌کند تا قالیباف بتواند پودها را سریع‌تر با استفاده از کوجی از میان تارها عبور دهد. بافنده نخ‌های پود را در رنگ‌های مختلف از بین تارها رد می‌کند تا نقشه قالی به دست آید. پس از آن که پودها در جای خود قرار گرفت، بافنده شانه مخصوص قالیبافی را آن‌قدر روی پودها می‌کوبد تا پودها به هم فشرده شوند و کاملاً تارها را بپوشانند.

گرهتصویر: گره متقارن، گره نامتقارن

قالی‌های دستبافت با تکنیک گره‌زنی آفریده می‌شود. تارها به همان شیوه به صورت عمودی با چند ردیف اولیه پود روی دار کشیده می‌شود. سپس بافنده ردیف افقی گره‌ها را می‌زند که معمولاً فقط حلقه‌هایی است که با نخ باز شده دور جفت‌های متوالی تارها زده می‌شود و انتهای نخ باز و رها گذاشته می‌شود. برای بافت فرش از دو نوع گره متقارن و نامتقارن استفاده می‌شود. برای زدن گره‌های متقارن لازم است که نخ از بین دو تار مجاور رد شود و سپس دور هر دو تار پیچانده شود تا بتوان دو سر نخ را از بین تارها بیرون آورد. اما قالیباف برای زدن گره نامتقارن، نخ را فقط دور یک تار می‌پیچد، از زیر تار بعدی رد می‌کند و سپس نخ را بیرون می‌آورد.  بافنده بسته به این که از راست به چپ کار می‌کند یا از چپ به راست، سر گره نامتقارن را از طرف راست یا چپ باز می‌گذارد. نقشه قالی با زدن گره‌هایی با رنگ‌های مختلف خلق می‌شود. پس از تمام شدن یک ردیف افقی، بافنده یک یا چند پود را محکم به هم فشار می‌دهد تا گره‌ها محکم شود و سپس رج بعدی را به همین طریق شروع می‌کند. بافنده هر از گاه شانه یا گاهی چوب مخصوص را به طور عمودی روی گره‌ها و پودها می‌کوبد. مجموع این تارها و پودها چهارچوب فرش را تشکیل می‌دهد و انتهای نخ‌های گره زده شده پرز قالی را شکل می‌دهد.

انتهای نخ‌های گره زده شده هنگام بافت بریده نمی‌شود و بلند باقی می‌ماند تا گره‌ها باز نشود. پس از آن که بافت فرش به اتمام رسید، نخ‌های بلند سر گره‌ها تا حد مشخصی بریده و کوتاه می‌شود تا سطح فرش یکنواخت شود. ظرافت بافت به عامل‌های متعددی بستگی دارد که شامل ضخامت خامه، فاصله تارهای مجاور از هم و شدت به هم فشردن پودها و گره‌ها در راستای عمودی می‌شود. هرچه بافت فرش ظریف‌تر باشد، تعداد گره‌ها در اینچ مربع  بیشتر است؛ تعداد گره‌ها از شمارش تعداد گره‌های افقی و عمودی در واحد سطح به دست می‌آید.

 

کیفیت بافت


کیفیتبافت زبر در مقایسه با بافت ظریف

 فرش‌های ظریف‌تر حداقل صد تا دویست گره در هر اینچ مربع دارند، حال آن که تعداد گره‌ها در فرش‌های زبرتر کمتر از صد است. پرزهای فرش‌های ظریف‌تر بیشتر کوتاه می‌شود تا جزییات طرح و نقشه آن بهتر دیده شود و فرش جلوه پیدا کند. نقشه فرش‌های زبرتر پیچیدگی کمتری دارد و ساده‌تر است، بنابراین می‌توان پرزهای آن را بلندتر گذاشت. این فرش‌های زبرتر با پرزهای بلند معمولاً نوارهای پهن‌تری متشکل از چند پود دارند که ردیف‌های گره‌ها را از هم جدا می‌کند تا فرش نرم‌تر شود. فرش‌های ظریف‌تر با تراکم بالاتر، محکم‌تراند و به همین دلیل صاف روی زمین قرار می‌گیرند.

قالی‌های خاص


قالی‌های خاصفرش‌های موسوم به سوماک با تکنیکی بافته می‌شوند که حدواسط بین گلیم و قالی است. بافتن سوماک نیز با کشیدن تارها روی دار و با چند پود اولیه شروع می‌شود. اما به جای آن که نخ‌های با رنگ‌های مختلف به صورت حلقوی گره زده شود و سر گره‌ها باز گذاشته شود تا نقشه قالی شکل بگیرد، نخ به طور پیوسته با ترکیب‌بندی‌های مختلف به گونه‌ای روی تارها حلقه زده می‌شود که نخ با بافتی کابلی، شبیه به پرز، بالاتر از سطح تارها قرار بگیرد. بنابراین سوماک ضخیم‌تر و محکم‌تر از گلیم است.

لبه‌ها و انتهای فرش


لبه‌ها و انتهای فرشتصویر: از چپ: حاشیه فرش، شیرازه دوزی

کناره‌ها و انتهای فرش یا گلیم به شیوه خاصی پرداخت می‌شود تا بافت محکم بماند. لبه‌های فرش پس از اتمام بافت با نخ محکم پشمی به صورت مارپیچ دوخته می‌شود، لبه‌های فرش گاهی بخشی از پود است. پس از آن که قالی از روی دار پایین آورده شد، سرهای بلند تار گره زده یا بافته می‌شود تا از هم باز نشود. قالی‌های پرزدار، علاوه بر تارهای به هم بافته شده یا گره خورده، معمولاً نوارهای باریکی از گلیم نیز در دو سر خود دارند که بافت را محکم نگه می‌دارد. در حاشیه‌های فرش دستباف عشایر نیز معمولاً این گلیم‌ها، گاهی به بلندی یک فوت، وجود دارد که هم خاصیت تزیینی دارد و هم از انتهای فرش محافظت می‌کند.

تکنیک‌های بافت فرش


تکنیک‌های بافت فرشبافت فرش‌ و قالی‌ هنری قدیمی است، بنابراین روش‌های تثبیت شده‌ای برای فرشبافی وجود دارد. علاوه بر تنوع در فرایندهای فیزیکی بافت فرش، مواد گوناگونی نیز در فرشبافی به کار برده می‌شود؛ مواد مورد استفاده در بافت فرش بر تکنیک و روش بافت اثر می‌گذارد. هرچند هر هنرمندی فرش خود را به پیروی از ذوق هنری خود می‌بافد، اما مواردی وجود دارد که همواره برای تمام هنرمندان و تمام فرش‌ها یکسان است.

فرایند بافت و اثر آن بر کیفیت و دوام قالی


آماده‌سازی مواد خام مورد استفاده در بافت فرش‌های نفیس و شیوه کلی بافت فرش تاثیر قابل توجهی بر کیفیت نهایی، دوام و ارزش فرش دارد. برای تخمین ارزش فرش باید از معیارهای ارزش‌گذاری فرش آگاهی داشته باشید. به علاوه اطلاع داشتن از تکنیک بافت فرش برای تعیین نوع فرش و قدمت آن ضروری است. این ملاحظات ساختاری بسیار بیشتر از نقشه قالی برای تعیین اصالت و کیفیت فرش مفید است.

پرزچینی، پشم‌چینی، نخ ریسی، دار، چله‌کشی، تار، نصب دار، تارهای به هم فشرده، پود، کوجی، تارکش

یک دیدگاه

  • سلام , مهمان