معرفی واژه ها و لغت های کاربردی در فرش و فرش بافی

از آنجایی که دنیای قالیچه‌ها و فرش‌های ظریف بسیار وسیع و قدیمی است، چنین اصطلاحاتی فراوان هستند و اغلب بین متخصصان صنایع فرش استفاده می‌شوند. اگر متوجه شدید که نمی‌توانید از چنین مکالماتی سر در بیاورید، اگر قصد خرید فرش برای خانه خود را دارید و یا اگر علاقه کلی به یادگیری بیشتر در مورد قالیچه‌ها و فرش‌ها دارید، یافتن یک واژه نامه فرش بسیار مفید خواهد بود.

اصطلاحات ضروری و مهم فرش

تمام مجموعه اصطلاحات ضروری فرش‌ها از الف تا ی و تمام چیزهای میانجی را یاد بگیرید.

• ابرش: (دو رنگی شدن زمینه و حاشیه فرش به دلیل استفاده از کلاف‌های متفاوت پشم و یا رنگرزی نامناسب)، تغییرات در سایه یک رنگ در یک فرش، که معمولا در یک خط افقی ظاهر می‌شود. ابرش زمانی می‌تواند رخ دهد که بافنده از پشمی که رنگ به طور غیریکنواخت به آن اعمال شده استفاده می‌کند و یا از پشم با تکه‌های رنگ متفاوت استفاده می‌کند. حتی در تکه‌ی رنگ یکسان، ابرش می‌تواند ناشی از تفاوت‌ها در آب مورد استفاده برای شستن پشم رنگ شده یا با تفاوت‌ها در خود پشم باشد.
• سرتا سر: یک اصطلاح برای توصیف یک الگوی تکراری که تمام زمینه فرش را پوشش می‌دهد. این نوع الگو معمولا بدون نقش مدالی مرکزی بافته می‌شود.
• عتیقه: تعریف دقیق و مشخص فرش عتیقه، که هنوز توسط مرسومات ایالات متحده مورد استفاده قرار می‌گیرد، نیازمند این است که فرش بیش از صد سال داشته باشد. در واقع، بیشتر قالیچه‌های قرن نوزدهم، حتی اگر کمتر از یک صد سال داشته باشند، اکنون عتیقه در نظر گرفته می‌شوند.
• کهنه: اصطلاح antiqued یا antiquing به نوع شستشوی شیمیایی اشاره دارد که ظاهری قدیم به یک فرش می‌دهد. این فرایند به طور کلی برای فرش‌های چینی که در طرح Peking بافته شده‌اند استفاده می‌شود. این روش در حال حاضر توسط بسیاری از نواحی فرش بافی استفاده می‌شود.
• نقش عربی یا اسلامی: یک عنصر طراحی شامل درخت‌های مو در هم پیچیده، پیچک، برگ‌ها و گل‌ها است.
• ابوسون: یک فرش با استفاده از گلیم، یا تکنیک slit-tapestry در فرانسه بافته می‌شود. این اصطلاح همچنین اشاره به طراحی شبیه به این فرش‌ها دارد، که به طور کلی نشان دهنده مدالیون گلدار کار شده در سایه‌های نیل گیاه است.
• کیسه: یک فرش کوچک و مربعی با یک گلیم دراز که برای تشکیل یک بخش به پشت تا می‌شود.
• بخارا: شهر بخارا زمانی یک مرکز تجاری مهم در ترکستان بود و در گذشته تمام فرش‌هایی که برای فروش مجدد فرستاده شده بود حقیقتا فرش بوخارا نامیده می‌شد. امروزه واژه بخارا به یک نوع کلی از فرش ترکمن اشاره دارد که در شمال شرق ایران و در روسیه بافته می‌شود. فرش‌های بخارا در هشت وجهی پای فیل ترکمنی باستانی به کار گرفته می‌شوند که همچنین با عنوان گول نیز نامیده می‌شود. این الگو در رج‌ها و ستون‌ها، معمولا در یک زمینه قرمز عمیق تکرار می‌شود. الگوی بخارای نسبتا مناسب و ساده، اولین ساخته در پاکستان بود. آنجا و در هند این در محدوده و اندازه‌های وسیع ساخته می‌شود، از یک پادری به اندازه 1 متر مربع تا 18 در 12 فوت و اندازه‌های بزرگتر اتاق. علاوه بر طرح رنگ قرمز سنتی، فرش‌های پاکستانی‌ و بوخارایی‌ هندی در رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز، قهوهای مایل به زرد، نارنجی، و آبی تیره، سبز، آبی لاجوردی و طلایی یافت می‌شوند.
• حاشیه: نوار یا باریکه، یا گروهی از نوارها و باریکه‌ها در اطراف لبه فرش که یک قاب را برای محصور کردن زمینه‌ی مرکزی تشکیل می‌دهند. نوارهای مرزی، که تقریبا همیشه در تمام چهار طرف فرش وجود دارند، در یک رنگ یا الگوهای مختلف به کار گرفته می‌شوند.
• بوته: یک عنصر طراحی کلاسیک که از آن شکل اصلی کشمیری شناخته شده مشتق شده است. بوته به گلابی، برگ، کاج یا نخل نیز اشاره دارد.
• زربفت، طرح برجسته: هرگونه بافتنی که یک الگوی برجسته دارد.
• حاشیه شکسته: یک حاشیه که به جای اینکه از زمینه با خطوط صاف جدا شود، به سمت زمینه امتداد یافته است. این نوع حاشیه نسبت به حاشیه‌های دیگر معمولا بیشتر مربوط به الگو در زمینه فرش است. این معمولا در فرش‌هایی دیده می‌شود که بر اساس طرح‌های فرانسوی هستند.
• کارتون: طراحی فرش، همانطور که در کاغذ گرافیکی نشان داده شده است. هر بلوک یا مربع یک گره تک در پایه را نشان می‌دهد.
• کارتوچه: یک عنصر طراحی که اندکی شبیه یک پانل یا قاب عکس است. کارتوچه ممکن است رنگ جامد باشد، یا ممکن است حاوی یک کتیبه، یک تاریخ یا طراحی دیگری باشد.
• قفقازی: یک نام کلی که به طراحی هندسی، و رنگی جسورانه اشاره دارد که در ابتدا در منطقه کوه قفقاز تولید شده است.
• شستشوی شیمیایی: یک فرآیند که در آن یک درخشندگی برای پایه فرش اختصاص داده شده است. این نه تنها از طریق اقدامات شیمیایی روی رنگ پشم، بلکه همچنین از طریق اقدام شیمیایی در برداشتن فیبرهای کوتاه و عمده، که تمایل به جذب نور دارند، ایجاد می‌شود.
• رنگ‌های کروم: رنگ‌های مصنوعی مدرن که از دورنگی پتاسیم برای ایجاد یک پیوند میان مواد رنگی و فیبر استفاده می‌کنند.
• جاجیم: یک کلمه سنتی برای پتو آناتولی ساخته شده از چندین نوار مختلف از پارچه کولمب رنگ نشده است که به هم دوخته و گلدوزی شده‌اند. که djidjim نیز نامیده می‌شود.
• Cloud band: یک عنصر طراحی، معمولا با قالیچه‌های چینی همراه است که عملا در الگوی گلدار در سراسر جهان ظاهر می‌شود. این شکل شبیه به ابرها آخرین حرف البفبای یونانی است.
• نبشی: عنصر اصلی طراحی در بسیاری از فرش‌ها. معمولا شامل یک قسمت ربع مدالیون مرکزی یا یک الگوی متمایز دیگر است.
• سر پوشیده: یک اصطلاح که نشان می‌دهد چقدر از زمینه مرکزی یک فرش خاص توسط طرح اشغال شده است. یک زمینه سر پوشیده مخالف یک زمینه باز است.
• Crown: یک پیشوند که گاهی اوقات به نام یک نوع فرش سنتی یا نام یک قالی علامت تجاری متصل می‌شود. این اغلب برای نشان دادن درجه‌ای از کیفیت استفاده می‌شود اما اهمیت واقعی ندارد.
• تراکم: اندازه‌گیری کیفیت ساختمان فرش که توسط دو عامل تعیین می‌شود: تعداد گره‌ها و ارتفاع پایه در یک ناحیه مشخص از قالیچه
• دورری: یک فرش تخت بافته شده در هند با استفاده از روش گلیم
• Double prayer rug: یک قالیچه با قوس در هر دو انتهای زمینه
• برجسته سازی: تکنیک مورد استفاده در اتمام فرش‌هایی است که در آن برش‌های با پر پوشانده شده در پایه ساخته می‌شوند که رنگ‌های مختلفی دارند.
• فراهان: یک شهر در منطقه بافندگی اراک ایران. این نام اغلب برای توصیف قالیچه‌های ساخته شده با استفاده از طراحی هراتی است.
• زمینه: بزرگترین منطقه در فرش؛ بخش مرکزی است که توسط حاشیه‌ها محصور شده است.
• پایه، اساس: تار و پودهای کرک قالیچه
• لبه: ادامه‌ی رشته‌های تار در هر انتهای فرش. گاهی اوقات گره خورده یا تاه زده است.
• رنگ سیار: یک رنگ تیره‌تر که به سمت رنگ روشن‌تر مجاور در کرک قالیچه تراوش کرده است.
• فرش طرح باغی: طراحی که در آن زمینه فرش به مربع یا مستطیل تقسیم شده است که شامل گیاهان و حیوانات و یا صحنه‌های در فضای باز است.
• قره‌باغ: گره ترکی را مشاهده کنید. همچنین یک سبک کلاسیک فرش ترکی (اغلب جانماز) که طراحی آن با حاشیه‌های باریک و گلهای به طور مطلق کشیده شده مشخص می‌شود.
• گلد واشینگ: یک فرایند که معمولا در فرش‌های افغانستان دیده می‌شود و پس از تکمیل فرآیند بافتن رنگ قرمز اصلی کرک به رنگ سایه‌های طلا و کهربا سفید می‌شود.
• گول: یک عنصر طراحی شامل یک چند ضلعی اسکوات، که معمولا در ردیف‌ها و ستون‌ها قرار دارد. در یک زمان، هر گول مختلف نشان دهنده یک قشر قبیله‌ای مختلف است.
• Guli hinnai: یک طرح تکراری که شامل ردیف‌های رنگی روشن و گلهای حنای ساقه‌دار است.
• Hali (qali): یک کلمه ترکی که به معنای فرش است.
• هراتی: رایج‌ترین الگوی تکراری در قالی‌های ایرانی. توسط گل و بوته‌ی محصور شده با یک لوزی آذین‌های نخلی کوچک در لبه‌ها و برگ‌های منحنی، مخروطی، و دندانه‌دار که شبیه به ماهی در گوشه‌ها هستند، شکل گرفته است.
• هندو: یک پیشوند که در ترکیب با نام یک نوع فرش سنتی برای شناسایی هند به عنوان کشور مبدا فرش مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• Jufti: گره‌ای که در بیش از 2 پیچ و تاب طبیعی بافته می‌شود. این باعث می‌شود تا زمان بافت کاهش پیدا کند اما یک قالیچه با کیفیت داخلی را به ارمغان می‌آورد. گره Jufti معمولا جایی انجام می‌شود که در آن طرح قالی شامل مناطق بزرگ یک رنگ واحد است.
• کشمیر: یک ناحیه بافت قالی در غرب هیمالیا. این نام همچنین به اشتباه برای توصیف تکنیک بافندگی Soumak مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• گلیم: یک فرش بدون کرک که در آن پودهای رنگی نمای بافتنی تمام شده را تشکیل می‌دهند. این اصطلاح همچنین به تاری اشاره دارد که گاهی اوقات در هر دو انتهای کرک فرش یافت می‌شود.
• ردیف: یک واحد برای اندازه‌گیری کیفیت قالی، بر اساس تعداد یا جفت نخ‌های پیچیده در یک منطقه مشخص از فرش، معمولا یک فوت خطی. اصطلاح خط همچنین برای توصیف نوار خط حاشیه است که شامل یک ردیف تکی از گره‌ها است.
• Loom: قابی که در آن تارها متصل هستند و در طول بافتن قالی سفت گرفته می‌شوند.
• Luster: درخششی که به دلیل شستشوی شیمیایی به سطح یک فرش داده می‌شود.
• Mauri: نامی که توسط خودش یا به عنوان پیشوند برای توصیف فرش‌ها در طرح‌های سنتی ترکمن استفاده می‌شود.
• مدالیون: یک طرح بزرگ تکی یا یک مجموعه طرح‌هایی که در وسط زمینه قالی ظاهر می‌شوند.
• Mihrab: قوس جایگاه نماز یا یا یک مسجد اسلامی، همانطور که در زمینه فرش نشان داده شده است. معمولا بزرگتر از 6 ½ در 4 ½ فوت نیست.
• Millefleurs: الگویی که در آن گل‌های کوچک در سراسر زمین فرش تکرار می‌شوند.
• Minahani: الگوهای تکراری لوزی‌ها که توسط درخت موهای متقاطع با گل و بوته در گوشه‌های لوزی‌ها و در مراکزشان شکل گرفته‌اند.
• Mirc: طرح تکراری بوته‌های کوچکی که در ردیف‌ها مرتب شده‌اند.
• زمینه باز: یک زمینه رنگی جامد با یا بدون مدالیون ساده و طرح‌های گوشه‌ای. یک زمینه باز برخلاف یک زمینه پوشیده شده است.
• فرش رنگی: یک قالی که پس از بافته شدن سطح آن رنگ شده است. این فرایند که اغلب در فرش‌های اراک (Sarouk، Lilihan) یافت می‌شد، به منظور تشدید رنگ‌های مشخصی که نمی‌توانستند در سایه‌های عمیق کافی در الیاف کرک اصلی ایجاد شوند، مورد هدف قرار گرفت. امروزه تکرار قالی‌های رنگی بسیار کمتر از زمان‌های قبل است.
• Palmette: یک عنصر طراحی از یک بخش صلیبی از گلهای بزرگ، برگدار و شکل پنکه تشکیل شده است و معمولا رنگارنگ است.
• Panel: فرش طرح باغ و cartouche را مشاهده کنید.
• گره فارسی: یک تکنیک knotting که در آن یک انتهای الیاف در بین دو نخ تار مجاور و انتهای دیگر در خارج از جفت مرتب می‌شود. گره متقارن یا گره Senneh نیز نامیده می‌شود.
• Pile: سطح یک فرش، شکل گرفته توسط انتهای بریده گره‌ها که بر روی پایه گره خورده‌اند.
• Poshti: اصطلاح ترکی برای حصیر یا فرش مورد استفاده قرار می‌گیرد که حدود اندازه آن 3 در 2 فوت است.
• سجاده: یک قالی کوچک با طرح مهراب در طرح زمینه. با الهام از فرم‌های معماری که در یک مسجد یافت می‌شوند.
• Rosette: عنصر طراحی از منظره مستقیم متقارن گل ترکیب شده است. معمولا مدور با گلبرگ‌های شعاعی است.
• Runner: یک فرش بسیار باریک. درازا از پهنا بسیار طول و دراز است.
• صفوی: سلسله حاکم در ایران در دوران طلایی فرش از قرن شانزدهم تا هجدهم. شاه عباس را مطالعه کنید.
• Saph (saff): یک فرش حاوی طاقچه‌های دعای متوالی است. گاهی اوقات اشاره به جانماز خانوادگی دارد. جانماز یا مهراب را مشاهده کنید.
• Savonnerie: فرش دستباف رنگی بافته شده در فرانسه که به عنوان یک مدل برای بسیاری از قالی‌های مدرن هند و ایران استفاده می‌شود. خصوصیات طرح یک مدالیون گلدار در یک زمینه باز با حاشیه‌های شکسته است.
• گردبافت: لبه‌های جانبی یک قالی که توسط نخ‌های بافت پیوسته شکل می‌گیرند. گردبافت‌ها گاهی اوقات در فرآیند مجزا پس از بافته شدن یا با پوشاندن و یا با تحت فشار قرار دادن پیچیده می‌شوند. یادداشت: لبه‌های بالا و پایین فرش از حاشیه.
• نیمه عتیقه: قالیچه‌ای که نه عتیقه و نه مدرن است، معمولا بیش از 50 سال دارد. یک فرش ساخته شده در سبکی که دیگر تولید نمی‌شود ممکن است نیمه عتیقه نامیده شود، حتی اگر تقریبا به تازگی بافته شده باشد.
• Senneh: یک تکنیک knotting؛ گره فارسی را مشاهده کنید. همچنین نام سابق یک شهر در ایران که در آن قالیچه‌های تک بافت بافته شده بود.
• Seraband: یک الگویی که در آن ردیف‌ها و ستون‌های بته‌ها در سراسر زمینه قالی تکرار می‌شوند. میر را مشاهده کنید.
• شاه عباس: یک الگوی پیچیده که اغلب در طرح‌هایی استفاده می‌شود که زمینه‌ی فرش را پوشش می‌دهند. متشکل از پیچک‌های در هم بافته و درخت‌های مو با آذین نخلی، گل و بوته، و گاهی گدان‌ها و دسته‌های ابر. نامیده شده برای بزرگترین حامی هنرها در طول سال طلایی بافت فرش ایرانی.
• Shed: جدایی V شکل رشته‌های تار متناوب در نساجی، که از طریق آن پودها عبور می‌کنند.
• Soumak: فرش تخت بافته شده یا بدون کرک که در آن الیاف تشکیل دهنده الگو 2 یا چهار تار را نادیده می‌گیرند و به زیر یک یا دو تار باز می‌گردند، بر خلاف روش kelim، که از تکنیک بافت سبدی استفاده می‌کند.
• Spanish knot: تنوع غیر عادی گره ترکی، که در آن یک گره در هر رشته تار تک دیگر با تارهای گره زده شده متناوب در هر ردیف گره زده می‌شود.
• Tree of life: طرح نمایانگر یک درخت بزرگ است که زمینه فرش را به دو نیمه تقسیم می‌کند.
• Turkibaff: فرش ساخته شده با گره‌های ترکی
• گره ترکی: یک تکنیک گره زدن که در آن الیاف کرک در اطراف دو نخ تار مجاور پیچیده شده است و سپس میان آنها آورده می‌شود. همچنین گره Ghiordes نامیده می‌شود.
• ترکمن: یک نام عمومی که به طرح‌های هندسی، و تکراری اشاره دارد که در اصل توسط قبایل عشایر آسیای مرکزی بافته شده است.
• Tufting: یک فرآیند که در آن الیاف کرک شکل دهنده الگو با استفاده از دستگاه دستی به پایه فرش وارد می‌شوند.
• Verneh: فرش مسطح بافته شده بطور هندسی از رشته‌های گلیم باریک ساخته شده است که به هم دوخته شده‌اند.
• Warp: نخ‌های پایه قالی که از بالا تا پایین دستگاه بافندگی به نخ کشیده شده‌اند. در قالی‌های مشرقی و فارسی، گره‌ها بر روی رشته‌های تار گره زده می‌شوند که همچنین حاشیه‌ها در انتهای قالی کامل شده را تشکیل می‌دهد.
• Weft: نخ‌های پایه قالی که در میان عرض دستگاه بافندگی به نخ کشیده شده است. این نخ‌ها از طریق رشته‌های تار متناوب پس از اینکه هر سطر گره‌ها گره شده است، عبور می‌کنند. آنها برای محافظت از گره‌ها در محل به کار می‌روند و همچنین بخشی از طرفین فرش را تشکیل می‌دهند.
• Zel-i-Sultan: یک سبک قالی که زمانی در منطقه Faraghan/Sarouk اراک ایران ساخته شده است. اصطلاح در حال حاضر به یک طرح تکراری ساخته شده از گلدان‌های کوچک گل رز یا گل قرمز اشاره دارد.