نحوه انتخاب فرش دستباف ایرانی: کیفیت فرش، تعداد گره، جنس و قدمت

وقتی فرش ماشینی می‌خرید، صاحب اول و آخرش خودتان هستید و مسلماً فرش ماشینی را نمی‌توانید سرمایه زندگی‌تان حساب کنید. از طرفی هر فرش دستبافی هم ارزشمند نیست. ارزش واقعی یک فرش براساس عامل‌های مختلفی تعیین می‌شود که عبارتند از: محل بافت، مهارت قالیباف، تعداد گره‌ها در هر اینچ مربع (KPSI)، نقشه، رنگ، الیاف، قدمت، اندازه و وضعیت فرش.

چگونه سایز مناسب برای فرش دستباف را مشخص کنیم؟

کف یا دیواری را که می‌خواهید با فرش بپوشانید، اندازه بگیرید، حداقل و حداکثر اندازه را برای عرض و طول فرش تعیین کنید، ازآنجایی که فرش‌های موجود در بازار اندازه ثابتی دارد، باید برای هر جهت یک محدوده تعیین کنید. ممکن است یک اندازه مشخص را در نظر داشته باشید یا این که منعطف‌تر باشید و دامنه انتخاب را از یک فرش کوچک زیر میز تا فرشی که کاملاً زیر مبلمان را بپوشاند، در نظر بگیرید. به خاطر داشته باشید که هر چه فرش بزرگتر باشد، مبلغ بیشتری را باید برای آن بپردازید.

فاکتورهای مهم در تعیین مرغوبیت فرش دستباف ایرانی

ویژگی‌های مهم در تعیین مرغوبیت فرش دستباف ایرانی عبارتند از :

• محل بافت: روستا، شهر یا استان محل بافت فرش، برای مثال اصفهان، کاشان، تبریز، اردکان، هریس و …
• مهارت بافنده: بافتن یک فرش مرغوب با نقشه ظریف به مهارت و تجربه بالایی نیاز دارد.
• KPSI: بیانگر مهارت و تلاش بیشتر بافنده فرش است. هرچه KPSI بالاتر باشد، فرش نقشه ظریف‌تر و پرکارتری دارد.
• نقشه: نقشه یک فرش مهم‌ترین ویژگی فرش دستباف است، البته چشم بی‌تجربه نمی‌تواند نقشه یک فرش اصیل را تشخیص دهد. از سویی همه سلیقه‌ها یکسان نیست، بعضی فرش‌ها به سرعت به محبوبیت می‌رسند، حال آن که بعضی طرح‌ها به مرور محبوب می‌شوند.
• رنگ: رنگزاهای شیمیایی و طبیعی هر دو برای رنگرزی خامه‌های پشمی و ابریشمی به کار برده می‌شود. رنگزاهای طبیعی چشم‌نوازتراند و سریع‌تر رنگ می‌دهند، به علاوه رنگ طبیعی زیر نور شدید آفتاب در درازمدت اندکی رنگ می‌بازد که جذاب‌ترش می‌کند. در بافت فرش‌های قدیمی و آنتیک عموماً رنگزاهای طبیعی به کار برده شده است. تعداد ایده‌آل رنگ‌ها در یک فرش سه یا چهار عدد است، تغییرات جزئی در سایه رنگ‌ها (رنگزاهای طبیعی) جذابیت بیشتری به فرش می‌دهد.
• الیاف: فرش از پشم، ابریشم یا مخلوطی از این الیاف بافته می‌شود. پنبه عموماً برای چله‌کشی و در تار و پود آن به کار می‌شود. البته چله‌کشی با پشم نیز در فرش‌های عشایر مشاهده می‌شود، از طرفی فرش‌های فاخرتر عموماً پایه ابریشمین دارند.
• وضعیت: بعضی از گرانبهاترین فرش‌هایی که در موزه‌های جهان نگهداری می‌شوند، پاره و ساییده شده‌اند. البته منظورمان این نیست که شما هم یک فرش پاره بخرید، چرا که چنین فرش کهنه‌ای مناسب استفاده شخصی نخواهد بود و از این گذشته شما کارشناس یا مجموعه‌دار نیستید که فرش را ارزش‌گذاری کنید. فرش مرغوب فرشی است که شکل صاف و منظمی داشته باشد، رنگ‌های آن مخلوط نشده باشد، بیش از حد رویه گیری نشده باشد، تمیز باشد و ریشه‌ها و لبه‌هایش سالم باشد.
• اندازه: اندازه و بزرگی فرش نسبت مستقیم با قیمت آن دارد و از بین دو فرش با کیفیت یکسان و بافته شده در یک محل، فرش بزرگتر مسلماً گران‌تر است. فرش‌های بزرگتر لوکس‌تر و برای سرمایه‌گذاری مناسب‌تراند.
• قدمت: فرش‌های دستباف ایرانی قدیمی به دلیل بافت و ویژگی‌های منحصر به فرد، اگر در وضعیت مناسبی باشند و به قیمتی منصفانه به فروش برسند، برای سرمایه‌گذاری ایده‌آل‌اند.

نشانه‌های تقلبی بودن فرش ایرانی

پشت فرش از جنس پلاستیکی سخت است

پشت فرش دستبافت اصیل ایرانی نرم است و نقشه روی فرش، مانند تصویر آیینه، پشت آن نیز دقیقاً منعکس شده است. اما اگر پشت فرش تصویر آئینه‌ای روی فرش نباشد، فرش دستبافت نیست. اگر پشت فرش پلاستیکی و سخت بود، بدانید که فرش از الیاف مصنوعی بافته شده و این پشتی سخت تار و پود فرش را کنار هم نگه داشته است. تشخیص دادن این موضوع از روی تصویر اندکی دشوار است، درهر حال فرش سمت چپ، یک فرش پشمی دستبافت است. بالا و پایین قالی دستباف نرم است و پشت آن تصویر آیئنه‌ای روی قالی است. فرش سمت راست با الیاف مصنوعی بافته شده، پشت آن سفت است و ریشه‌های آن دوخته شده است. پرکاربردترین مواد برای بافت فرش‌های مصنوعی عبارتند از:

• پلی پروپیلن
• نایلون
• آکریلیک
• پلی استر

این مواد قیمت بالایی ندارند و دوام‌شان نیز به اندازه پشم نیست. ظاهر زیبای فرش مصنوعی موقتی است.

رنگ و پس دادن رنگ

فرش اصیل ایرانی فقط با رنگزاهای طبیعی گیاهی رنگ می‌گیرد. قرن‌ها پیش، زمانی که نخستین فرش‌های ایرانی بافته شد، رنگزاهای شیمیایی هنوز ابداع نشده باشد. اگر می‌خواهید فرشی زیبا داشته باشید که میراث پیشینیان باشد، برای رنگرزی خامه فقط باید رنگزای طبیعی استفاده شده باشد. برای تست رنگ یک حوله را مرطوب کرده و روی فرش قرار دهید و روی آن چیزی شبیه به کتاب قرار دهید حوله را پس از 24 ساعت چک کنید اگر اثری از رنگ بر روی حوله وجود داشت بنابراین فرایند رنگرزی به خوبی انجام نشده است. به هیچ وجه فرشی را خریداری نکنید که با رنگزای ناپایدار رنگ شده باشد. چون کافی است یک لیوان آب یا محلول روغنی روی فرش بریزد، تا فرش رنگ پس بدهد، طرح آن از بین برود و کفپوش و لباس‌هایتان نیز کثیف بشود. لکه‌های مربوط به یک رنگزای ناپایدار باعث خراب شدن هر چیز متخلخلی می‌شود. این رنگ پس دادن شدید علامت این است که فرایند رنگرزی به خوبی و برای مدت زمان کافی انجام نشده است. فرش پس از رنگرزی به خوبی آبکشی نشده است و در نتیجه رنگ ناپایدار است. فرش دستباف هم آبکشی و هم با دست شسته می‌شود تا هیچ وقت رنگ پس ندهد و حتی‌الامکان نرم و مخملی بشود. باور کنید یا نه، عامل اصلی نرمی یک فرش شیوه شستشوی آن است و البته شستن با دست موثرترین راه برای بهبود کیفیت فرش است.

دوختن یا چسباندن ریشه فرش

ریشه‌های فرش دستبافت هم در طرح و هم در ساختار آن مهم است. اگر فرش دستبافت باشد، ریشه فرش نخستین چیزی است که روی دار بافته می‌شود. سپس گره‌های تزیینی دور ریشه‌های ساختاری زده می‌شود. به علاوه ریشه یکی از عامل‌های انسجام فرش است. چون ریشه در فرش گره‌باف ایرانی نقش مهمی دارد، دلالان ریشه‌های تقلبی به فرش اضافه می‌کنند تا دستباف به نظر برسد. این کار در فرش‌های منگوله‌باف بسیار رایج است. اگر به پشت فرش نگاه کنید، می‌بینید که ریشه‌های فرش به آن چسبانده یا دوخته شده است. این نکته یکی از آسان‌ترین روش‌ها برای تشخیص فرش دستباف اصیل ایرانی است. همان طور که در تصویر بالا می‌بینید، ریشه‌های فرش منگوله باف دوخته شده است.

روش‌های تشخیص فرش ابریشمی اصیل ایرانی

مالش

فروشندگان قالی‌های قدیمی‌تر معتقدند که کافی است کف دست را روی فرش ابریشمی بمالید تا متوجه طبیعی یا مصنوعی بودن آن بشوید. دستتان را محکم روی فرش بکشید، اگر فرش واقعاً ابریشمی باشد، دستتان گرم خواهد شد، بالعکس اگر فرش از ابریشم مصنوعی بافته شده باشد، کف دست سرد می‌ماند.

سوزاندن

یک تکه کوچک از ریشه فرش را جدا کنید و بسوزانید. اگر بوی سوختن آن مانند بوی سوختن مو بود و خاکستر سیاه و پوسته پوسته‌ای باقی ماند، می‌توانید مطمئن شوید که فرش ابریشمی است. اما اگر از سوزاندن ریشه فرش، بویی مانند سوختن کاغذ استشمام کردید و خاکستر هم پودری و صاف بود، به احتمال زیاد فرش از ابریشم مصنوعی بافته شده است.