فرش دستباف کردی: نحوه بافت قالی کردستان الهام گرفته از طبیعت

خرید فرش دستباف ایرانی: توجه به کیفیت، طرح و نوع بافت هنگام خرید
10/07/2018
سوالات رایج درباره فرش دستباف
سوالات رایج درباره فرش دستباف: پاسخ 19 پرسش مهم درباره قالی ایرانی
11/07/2018
فرش-دستباف-کردی

قالی کردی به قالی‌های روستایی و شهری‌ای گفته می‌شود که در کردستان، عمدتاً در قرن هجدهم میلادی و اوایل قرن نوزدهم بافته شده است. کردستان استانی در غرب ایران است که با استان‌های متعدد ایران مرز مشترک دارد. تقریباً تمام فرش‌های کردی به قبل از قرن بیستم مربوط می‌شود. قالی‌های کردستان در ابتدا مطابق سنت عشایری بافته می‌شد، اما به تدریج کارگاه‌های متمرکزتری برای تولید فرش‌های نفیس صادراتی نیز برپا شد. فرش‌های کردستان در میان منسوجات و دست بافته‌های اعلاء کردی نمونه‌ی بی‌نظیری از رنگ و طرح کردی به شمار می‌آیند. مشخصه‌ی بارز فرش کردستان طرح‌های هندسی افشان بی‌نظیری است که غالباً بر مبنای نمادهای پیچیده‌ی زبان کردی ترسیم شده است. فرش کردی جایگاه شاخصی در میان فرش‌های دستبافت ایرانی دارد و بسیاری از قالیبافان و طراحان کرد معانی نمادین را در میان تار و پود قالی جاودانه می‌سازند. یکی از مشهورترین نقش‌های قالی کردی فرش باغی کردی است که تصویری از یک باغ سنتی ایرانی را از ارتفاع بالا نشان می‌دهد. منابع آب، توپوگرافی، تراکم و شاخ و برگ درختان هماهنگی چشم‌نواز و بی‌نظیری را در این طرح سراسری زیبایی ایجاد کرده است که از همان بدو پیدایش، یعنی از قرن هجدهم میلادی تا به حال طرفداران بسیاری در سراسر جهان داشته است.

فرش‌های کردی نیز مانند اکثر فرش‌های عشایری و روستایی ایرانی دوامی باورنکردنی دارد که آن را در برابر پوسیدگی و ساییدگی و استفاده روزمره‌ی مربوط به کوچ‌های طولانی مقاوم ساخته است. چله‌ی فرش دستباف کردستان معمولاً با پشم ضخیم کشیده می‌شود و فرش نیز با گره دوگانه بافته می‌شود. چنین ساختار محکمی باعث شده است که بسیاری از فرش‌های کردی در برابر گذر زمان تاب بیاورند و امروزه قابلیت عرضه به عنوان یک اثر هنری در وضعیت عالی را داشته باشند.

سنت بافندگی در کردستان احتمالاً با دوخت البسه شروع شده است. حتی امروزه نیز بسیاری از زنان و مردان کرد لباس‌های سنتی برازنده‌ای به تن می‌کنند که هماهنگی رنگ‌های پارچه‌های آن چشم‌ها را به خود خیره می‌کند و براقیت و نرمی پارچه‌های آن مبهوت کننده است. مردان کرد برای راحت بودن در مسیر کوچ‌های طولانی شلوارهایی با پاچه‌های گشاد به پا می‌کنند و دور مچ پا را می‌بندند، حال آن که پیراهن‌های بلند زنان کرد با نوارهایی در رنگ‌های درخشان تزیین شده و پارچه‌های خوش نقش و نگار آن صدچندان به زیبایی لباس افزوده است. مردمان کرد شناخت بالایی از طرح و رنگ دارند و به نظر می‌رسد پیوند عمیق و معنوی ایشان با رنگ و طرح، واکنشی هنرمندانه به صحرا باشد، طرح‌های فرش کرد در این پیوند ذاتی ریشه دارد.

هرچند ترنج مرکزی در بعضی از فرش‌های آنتیک کردی دیده می‌شود، اما طرح سراسری یا افشان، شامل نقش میناخانی یا نقش و نگارهای هندسی موسوم به jaff ، در فرش‌های کردی متداول‌تراند. هنرمندان کرد معمولاً از گره متقارن کردی روی چله پشمی استفاده می‌کنند که می‌تواند مانند فرش‌های بیجار ساختاری محکم داشته باشد یا این که بافت آن ظریف‌تر و منعطف‌تر باشد. رنگ‌های تابناک و پشم درخشان جلوه‌ای منحصر به فرد به این فرش‌های موروثی می‌دهد. زمینه فرش‌های کردستان آجری رنگ و پرتقالی سوخته است که نقوشی به رنگ‌های آبی، سبز و اخرایی روی آن جلوه‌گری می‌کند. این رنگ‌ها برای جان بخشیدن به نمادهای سنتی کردی به کار گرفته شده است که در میان تار و پود فرش برای همیشه جاودانه شده است.

فروشگاه فرش دستبافت بردبار ارائه دهنده مجموعه‎ای از نفیس‌ترین و مرغوب‌ترین فرش‌های دستباف ایرانی از علاقه مندان جهت بازدید و خرید فرش دستباف ایرانی دعوت به عمل میآورد.

آدرس: اصفهان، میدان نقش جهان، خیابان پشت مطبخ، پلاک 2+11

همچنین جهت هماهنگی و ثبت نام در تورهای تخصصی فرش به اقصی نقاط کشور می‌توانید با شماره‌‌های زیر تماس حاصل فرمایید.

علی بردبار: 09131183851

حسین بردبار: 09133137278

فرش دستباف کردی در گذر تاریخ


فرش دستباف کردی در گذر تاریخفرش کردی بافته شده با پشم شتر، در ابعاد 5 پا در 11 پا و 2 اینچ، مربوط به اواخر قرن نوزدهم میلادی

قوم کرد یکی از اقوام ایران زمین است که مورخان معتقداند از دیرباز از قبل از میلاد مسیح در آذربایجان زندگی کرده و امروزه جمعیتی قریب به 13 ـ 10 میلیون نفر دارد. قوم کرد به جز ناحیه‌ای به وسعت بیش از صد و چهل هزار مایل مربع در غرب ایران، شرق ترکیه و عراق، در رشته کوه‌های آذربایجان ایران و قزاقستان شوروی و در ناحیه کردستان شمال شرقی ایران نیز سکونت دارند. سبک زندگی مردمان کرد در گذر زمان تغییر چشمگیری کرده است و از گله‌داری و زندگی عشایری در کوهستان‌های صعب‌العبور به زندگی روستایی و کشت گندم و جو و در نهایت به زندگی شهرنشینی و تجارت پارچه کتی فلانل تبدیل شده است. اما بانوان کرد سنت فرشبافی را در گذر از تمامی این مراحل به تأسی از نسل‌های پیشین ادامه داده‌اند و فرش‌های آنتیکی را خلق کرده‌اند که تنوع بی‌نظیر، انطباق‌پذیری و روحیه مستقل مردمان کرد را به زبانی شیوا و روح‌بخش به تصویر می‌کشد.

گستردگی اقتباس قالیبافان کرد از طرح‌های فرش‌های آنتیک همسایگان خود قابل توجه است. این اقتباس به وضوح در فرش‌های عشایر و روستایی کردهای آذربایجان و قزاقستان دیده می‌شود. کردهای شمالغربی طرح‌های رایج در فرش‌های قزاقستان قراباغ و قزاق، مانند زمینه‌هایی با نوارهای مورب، پرچین‌های کنگره‌دار و حاشیه‌های اژدهایی را اقتباس کردند، هرچند فرش‌های آنتیک کرد علی‌رغم این وام‌گیری‌ها به لحاظ بداهه‌پردازی و انتخاب گسترده رنگ‌ها، شامل استفاده آزادانه از صورتی، لیمویی تا سبز جنگلی، آبی آسمانی و آبی پودری، پرتقالی و زرد، کاملاً متمایز از فرش‌های ترک است. در واقع رنگ در بسیاری از فرش‌های آنتیک کردهای شمال‌غربی به عنصری غالب تبدیل شده است که حتی بر طرح نیز برتری دارد، به گونه‌ای که جلوه‌ی خیره کننده رنگ‌ها مجال خودنمایی به نقش و نگارهای طرح فرش نمی‌دهد. با این توصیف فرش‌های کردی نمونه‌های بی‌نظیری برای مطالعه در زمینه هنر انتزاعی مدرن محسوب می‌شوند.

تاثیر طبیعت بر قالی بافی کردی


تاثیر طبیعت بر قالی بافی کردی

قالی‌های دستباف کرد به روشی ساده و ابتدایی بافته می‌شود. بافندگان کوهستانی کرد که تقریباً همگی زن هستند، با خانواده خود در سیاه چادری بافته شده از موی بز سکونت دارند که به راحتی می‌توان آن را برای تابستان‌های کوتاه به چراگاه‌های مرتفع کوهستانی و برای زمستان‌های طولانی به دره‌های کم‌ارتفاع منتقل کرد. هنرمندان کرد فرش را بر روی دار ابتدایی قابل حمل می‌بافند. بانوان کرد نه تنها در به تصویر کشیدن نقوش زیبای الهام گرفته از طبیعت پیرامون مهارت دارند، بلکه بسیاری از مراحل بافت قالی را نیز استادانه به عهده می‌گیرند.

بانوان کرد گیاهان و ریشه‌های گیاهان محلی را جمع می‌کنند و از جوشاندن آنها طیف بی‌انتهایی از رنگ‌های مختلف را به دست می‌آورند. این بانوان هنرمند پشم گوسفندان گله‌ی خودشان را می‌شویند، تمیز می‌کنند و از هم جدا می‌کنند، سپس بهترین پشم را برای بافت فرشی نفیس دستچین می‌کنند. زنان کرد کار نخ‌ریسی، یعنی تبدیل پشم به خامه را نیز در بین کارهای روزمره خود انجام می‌دهند؛ نخ‌ریسی با دوکی ساده انجام می‌شود، به همین دلیل این فرایند طولانی‌تر از فرشبافی است.

تجلی هنر در طرح و نقش فرش دستباف کردستان (کردی)


تجلی هنر در طرح و نقش فرش دستباف کردستان(کردی)فرش کردستان شمالغربی، در ابعاد 4 پا در 6 پا و 9 اینچ، مربوط به اواخر قرن نوزدهم میلادی

هنر فرشبافی قدیمی‌ترین و اصلی‌ترین تجلی‌گاه هنر خلاقانه‌ی عشایر و روشی باارزش برای آموزش زبان نمادین طرح و نقش به نسل جوان است. هنر فرشبافی بخش مهمی از میراث فرهنگی مردمان کرد شمال غربی ایران است. در بسیاری از فرش‌های کرد این خطه می‌توان تلاش نسل جوان‌ برای تبدیل شدن به بافندگانی ماهر را مشاهده کرد. خطوط لرزان چند ردیف گل در میانه یک فرش نشان از انگشتانی ناکارآزموده دارد که هنوز در ابتدای راه است، پس از آن طرح دوباره واضح می‌شود و دستان چابک و کاربلد مادر بافت را ادامه می‌دهد. فرش‌های نفیس کرد و کیف‌ها و خورجین‌های مختلفی که در بافت آنها گلیم و گلیم سوماک به کار برده شده است و نشان از هنر کردهای شمالغربی ایران، شرق ترکیه و جنوب قزاقستان دارد، تجلی‌گاه هنر قوم کرد در ناب‌ترین و دلپسندترین شکل ممکن است.

فرش دستباف کرمانشاه

کرمانشاه شهر و ناحیه‌ای در غرب ایران است. فرش و قالی آنتیک کرمانشاه نمونه‌ای منحصر به فرد و دلفریب از فرش آنتیک ایرانی است و ذوق هنری تحسین‌برانگیز عشایر کرد فرش دستبافت کرمانشاه را از دیگر فرش‌های دستبافت ایرانی و شرقی متمایز ساخته است. نقوش هندسی در کنار تاکید بر خطوط به دقت بافته شده و دقت در جزئیات مشخصه‌ی اصلی فرش دستبافت کرمانشاه است.

فرش کردی قوچان و بجنورد


دومین تولیدکننده فرش دستبافت کردی به فاصله‌ی تقریبی 700 مایلی از شرق آذربایجان، بین دو شهر قوچان و بیرجند در استان‌های خراسان رضوی و خراسان شمالی سکنی گزیده است. شاه ایران در سده‌های هفدهم و هجدهم میلادی این اقوام را مجبور کرد که برای محافظت از مرزهای ایران در برابر هجوم ترکمن‌ها و ازبک‌ها به این ناحیه مهاجرت کنند. کردهای قوچان شمال شرقی ایران طرح‌های همسایگان بلوچ و ترکمن خود را ظرف این سیصد سال مجاورت اقتباس کردند. فرش دستبافت کردهای شمالشرقی ایران از دید یک کلکسیونر تازه‌کار غالباً تفاوتی با فرش بلوچ ندارد. اما کارشناس خبره فرش متوجه رنگبندی متنوع‌تر و ملایم‌تر، خطوط نه چندان صاف و استفاده بی‌قاعده از گل‌ها و حیوانات بسیار کوچک در طرح اصلی فرش‌های کرد می‌شود و می‌تواند آن را به خوبی از دیگر فرش‌های شرقی تشخیص دهد. به علاوه فرش کردی همواره با گره‌های متقارن بافته می‌شود، حال آن که فرش‌های بلوچ و ترکمن عمدتاً با گره نامتقارن بافته می‌شود.

قالی کردی سنه و بیجار


فرش‌های دستبافت بیجار و سنه (سنندج) کردستان ایران خلاقیت هنرمندان کرد را به بهترین وجه به تصویر می‌کشد. زمانی که سنه در سال 1259 هجری شمسی به مرکز کردستان تبدیل شد، بافندگان سنندجی خود را با چالش بافت فرش‌هایی محکم‌تر با نقشه‌هایی ظریف و پیچیده روبرو دیدند که باید کوتاه روگیری می‌شد تا موردپسند اشراف ایرانی قرار می‌گرفت. بافندگان سنندجی از این آزمون سربلند بیرون آمدند و بافت‌هایی، غالباً ابریشمین را با تراکم گره بالایی تولید کردند که به خوبی توان رقابت با فرش‌های کارگاهی شهرهای بزرگ را داشت. شهر همسایه‌ی سنندج، یعنی بیجار و نزدیک به 40 روستای اطراف آن نیز به سرعت از بافندگان سنندجی تبعیت کردند. فرش‌های آنتیک عشایر با نقوش هندسی جای خود را به طرح‌های ظریف گلداری مانند هراتی، میناخانی، لچک ترنج و خرچنگ دادند.

هرچند دو شهر سنه و بیجار در اوواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم سهم قابل توجهی در بازار فرش ایران داشتند که به جز نیاز محلی، تقاضاهای دیگر شهرهای ایران را نیز برآورده می‌کرد، اما برخلاف بسیاری از شهرهای بزرگ که کیفیت را فدای سرعت و قیمت کردند، تجاری شدن تاثیر چندانی بر کیفیت فرش‌های کرد نداشت. فرش‌های بیجار مربوط به این دوره، از قالیچه گرفته تا فرش‌های بسیار بزرگ، نمونه‌ی کاملی از سنت فرشبافی عشایر کرد به شمار می‌آیند، پشم مرغوب درخشان، ترکیب رنگ متنوع و هماهنگ از رنگ‌های طبیعی و طرح متعادل متقارن و نامتقارن فرش‌های بیجار آن را به نمونه‌ی ممتازی از فرش‌های کردستان تبدیل کرده است. بافت و چله‌ی محکم فرش دستبافت بیجار آن را به فرشی بادوام تبدیل کرده است که به راستی شایستگی لقب “فرش آهنین ایران” را دارد. سنه یا سنندج نیز محل بافت گلیم‌هایی با بافت مسطح است که نقوش منحنی و به هم فشرده‌ی روی زمینه‌ی آن تضاد آشکاری با طرح‌های هندسی گلیم‌های عشایری خاور نزدیک دارد.

ویژگی‌های فرش قدیمی کردی


ویژگی های فرش قدیمی کردی

فرش کردی بافته شده با پشم شتر، در ابعاد 4 پا و 6 اینچ در 9 پا و 5 اینچ، مربوط به اواخر قرن نوزدهم میلادی

جان کلام آن که فرش دستبافت کرد نمونه‌ای بی‌نظیر از هنر عشایر در دوران طلایی خود است که میراث فرهنگی ارزشمند خاور نزدیک محسوب می‌شود. خطایی در فرش کردستان به چشم نمی‌خورد و نوآوری وجه مشخصه آن است، بافندگان کرد توجهی به تقارن و کمال ندارند، اما هماهنگی نامتوازن بین رنگ و طرح جایگاه والایی در هنر فرشبافی کردستان دارد. مهارت بافندگان کرد و کیفیت مواد، فرش دستبافت کردستان را به اثر هنری ارزشمندی تبدیل کرده است.

تفاوت فرش دستباف کردستان ایران با کردستان عراق و ترکیه


تفاوت فرش دستباف کردستان ایران با کردستان عراق و ترکیه

کیفیت فرش‌های کردستان ایران با فرش‌های اقوام کرد عراق و ترکیه تفاوت دارد. فرش کردستان ایران ظریف‌تر و منسجم‌تر است، به فرش‌های عشایری شباهت کمتری دارد، تقریباً به اندازه فرش‌های کلاسیک کوتاه روگیری می‌شود و طرح‌های متنوع و دستچین شده‌ی آن از تاثیرگذاری کیفیت و طرح فرش ایرانی بر فرش کردستان حکایت دارد. به علاوه موقعیت جغرافیایی ایران نیز بر فرش کردستان ایران اثر می‌گذارد، نقوش هندسی بزرگی در میانه فرش‌های شمال ایران به چشم می‌خورد که بیانگر اقتباس بافندگان کرد از سبک قراباغ است، حال آن که طرح‌ها در گذار به سمت جنوب و به سمت کرمانشاه تنوع گیاهی پیدا می‌کند و ردیف بوته‌های گل، به ویژه در فرش‌های سنندج به چشم می‌خورد.

در تصویر بالا دو فرش کردی را در کنار هم می‌بینید. زمینه یک فرش مملو از گل‌هایی است که در نوارهای قطری چیده شده‌اند. یک ردیف به سمت راست خم شده، حال آن که ردیف دیگر به چپ خیز برداشته است. بخش اعظم طول حاشیه‌ی فرش با پرچین کنگره‌داری پوشانده است که ناگهان در بالای فرش به ردیف‌هایی از لوزی‌های به‌هم پیوسته تبدیل می‌شود. اما حاشیه‌ی دوخطی ساده‌ی فرش دوم بعد از یک پا رها شده و دیگر ادامه داده نشده است. دو زنی که با خطوط ترسیم شده‌اند، گردن کشیده‌اند تا مجموعه‌ای از حیوانات مختلف را ببینند که به نظر می‌آید، یک غزال، سه سگ، یک گربه، یک شتر، دو گوسفند، یک طاووس، دو مرغ و یک میمون باشند. در نزدیکی آنها نیز تصویر انسان دیگری با خطوط ترسیم شده است که گل بسیار بزرگی را به جای سر بر بالای بدن دارد.

این نشانه‌های خیالبافانه‌ای که از خلاقیت بداهه‌ی هنرمندان کرد حکایت دارد، در کنار پشمی با درخشندگی و استحکام بی‌نظیر و رنگ‌های طبیعی ظرافت و عمقی باورنکردنی به فرش دستبافت عشایری کردستان می‌دهد که بیننده را میخکوب می‌کند. هرچند فرشبافی دیگر گروه‌های عشایری مهم خاور نزدیک در خلال دو دهه گذشته مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است، اما فرش دستبافت کردستان توجهی را که شایسته آن است، دریافت نکرده و فقط پژوهش‌های محدودی بر روی فرش‌های آنتیک مهم کردستان انجام شده است. فرش کردستان فرشی با نقوشی خلاقانه و پرز بلند با زیبایی مسحورکننده است که باید آن را گنجینه‌ی کشف نشده‌ی هنر مشرق زمین به شمار آورد.

یک دیدگاه

  • سلام , مهمان
فهرست