مقایسه فرش دستباف و ماشینی با توجه به جزئیات بافت و جنس نخ

افراد عادی که در زمینه تشخیص فرش ماشینی از فرش دستبافت آموزش ندیده‌اند، به سختی می‌توانند فرش ماشینی یا دستبافت بودن یک فرش را متوجه شوند. فرش و قالی دستباف و گره‌زنی شده با دست ارزش بالایی دارد و مجموعه‌داران سراسر جهان به خرید این اثر هنری نفیس علاقه‌مندند. کیفیت فرش دستباف ایرانی به کیفیت خامه، مواد رنگزا و تعداد گره‌ها بستگی دارد. فرش دستباف روی دار مخصوص بافته می‌شود و هنرمند قالیباف طرح آن را گره به گره خلق می‌کند. قرن‌ها است که قالی‌هایی با زیبایی خیره کننده بافته می‌شود. اندازه دار به اندازه فرش، از پایین تا بالا بستگی دارد. بافنده فرش معمولاً گره‌ها را از میان تار و پود فرش رد می‌کند تا نقشه آن به تدریج شکل بگیرد. قالیبافی فرایندی زمان‌بر و پرزحمت است.

پشت فرش دستباف

فرش را پشت و رو کنید. نخ‌های پود فرش دستباف اصیل، معمولاً به رنگ‌های مختلف آبی، سفید یا قرمز، پشت آن دیده می‌شود، نخ‌های پود همان نخ‌های افقی هستند که تا ریشه‌های فرش کشیده شده‌اند. معمولاً می‌توانید بخشی از نخ‌های پودی را که در راستای افقی کشیده شده است، به اندازه فقط چند سانتی‌متر زیر فرش پیدا کنید، ادامه نخ در گره‌های پشمی پنهان می‌شود. چون فرش دستباف با دست و نه ماشین بافته می‌شود، رشته‌های پود در فرش دستباف کاملاً صاف نیست. به علاوه گره‌های رنگی پشت فرش دستباف یکدست نیست، گره‌ها در بعضی ناحیه‌ها اندکی ضخیم‌تر است، این غیریکنواختی علامت دستباف بودن فرش است. اما امروزه فرش‌های ماشینی کپی‌ دستبافی وجود دارد که تشخیص دادن آنها از فرش دستبافت بسیار دشوار است، بنابراین اگر فرش کاملاً یکدست نبود، باز هم نمی‌توانید با اطمینان بگویید که فرش، دستباف است.

روی فرش دستباف

فرش را به رو برگردانید و نقشه آن را با دقت نگاه کنید. شکل و اندازه طرح فرش دستباف در دو سر آن کاملاً یکسان نیست. به علاوه نقشه بافته شده با دست صددرصد بی‌نقص نیست. این غیریکنواختی که به وضوح در فرش‌های دستباف قدیمی به چشم می‌خورد و در واقع نشانه‌ای از اصالت فرش است، را نباید با کیفیت پایین اشتباه گرفت. شکل و اندازه طرح فرش ماشینی در سراسر فرش کاملاً یکسان است و اثری از اختلاف اندازه و اختلاف بافت در فرش ماشینی دیده نمی‌شود. البته طرح بعضی فرش‌های ماشینی کپی فرش دستباف نیز غیریکنواختی‌هایی دارد، اما این ویژگی به ندرت در فرش‌های ماشینی دیده می‌شود.

تغییر در رنگ فرش دستباف

همچنین تغییرات جزئی در رنگ فرش دستباف دیده می‌شود که رگه‌های باریک یا ضخیمی را در آثار دستباف ایجاد می‌کند. این تفاوت فرش دستبافت و ماشینی در رنگ نتیجه رنگ کردن پشم با رنگزاها یا صرفاً پی‌آمد رنگ باختن پشم در اثر تابش نور، شستشو و قرار گرفتن در محیط است. عمده این تغییرات رنگی که در رنگ زمینه فرش دیده می‌شود، ابرش گفته می‌شود. ابرش به ندرت در فرش ماشینی دیده می‌شود. قاطی شدن رنگ فرش مشکل شایعی است که هنگام شستشو فرش دستباف پیش می‌آید و فرش دستباف باید توسط نیروی متخصص شسته شود تا مشکل رنگ پس دادن پیش نیاید. البته اصل شستن قالی دستباف این است که چهار دست و پا فرش را بسابید تا تمیز شود.

پشم

لازم به ذکر است که فرش دستباف عموماً با پشم بافته می‌شود، حال آن که فرش ماشینی با نخ نایلونی یا پلی استری بافته می‌شود که کاملاً یکدست است. در پشت فرش دستباف نیز نخ‌های سفیدی دیده می‌شود که از یک سر ریشه فرش تا سر ریشه دیگر کشیده شده است. همچنین به ندرت ممکن است هیچ نخ سفیدی را پشت فرش نبینید.

تفاوت‌های بصری بین فرش‌های دستباف و ماشینی

تفاوت چشمگیری بین فرش دستباف و ماشینی وجود دارد که حتی چشم ناآزموده نیز قادر به دیدن آن است. پشت فرش دستباف و ماشینی کاملاً با هم فرق دارد. پشت فرش ماشینی به اندازه پشت فرش دستباف رنگارنگ نیست. پشت و روی فرش ماشینی از نظر رنگی کاملاً با هم تفاوت دارد. درحالی که لبه‌های فرش ماشینی با دستگاه بخیه زده می‌شود و ریشه فرش نیز دوخته می‌شود، لبه‌های فرش دستباف با دست بخیه زده می‌شود و ریشه فرش در اصل همان انتهای رشته‌های تار است و چیزی نیست که بعداً به فرش دوخته شود. طرح بخیه در سراسر پشت فرش ماشینی دیده می‌شود و تشخیص دادن تک تک گره‌ها در پشت فرش ماشینی آسان نیست. در واقع این بخیه‌ها همان عاملی هستند که  الیاف فرش را در کنار هم نگه می‌دارند. به عبارت دیگر ریشه فرش ماشینی پس از تمام شدن بافت فرش، روی آن دوخته می‌شود، حال آن که ریشه‌های فرش دستباف بخشی از رشته‌های تار است.

فرش ماشینی

فرش ماشینی معمولاً با ماشین نساجی بافته می‌شود. ماشین نساجی دستگاه بزرگی است که با برق کار می‌کند و با رایانه کنترل می‌شود. در نتیجه فرش ماشینی به سرعت و با موادی همچون الیاف مصنوعی، ابریشم و پشم مصنوعی، آکریلیک، پلی استر، نایلون و پلی پروپیلن بافته می‌شود. کارخانه‌داران معمولاً سعی نمی‌کنند که فرش ماشینی را شبیه به فرش دستباف تولید کنند و بی‌نقص بودن فرش ماشینی علامت آن است که به دست انسان بافته نشده است.

قیمت فرش

قیمت فرش دستباف و ماشینی از زمین تا آسمان با هم تفاوت دارد. فرش دستبافت بسیار گران است، اما فرش ماشینی ارزان‌تر است و می‌تواند جایگزین قابل قبولی برای بودجه‌های کم باشد.

دوام فرش

طول عمر فرش ماشینی حدوداً بیست سال یا حتی کمتر است، دوام فرش ماشینی به کیفیت و الیاف به کار برده شده برای بافت آن بستگی دارد. البته فرش‌های مرغوب ماشینی، مانند فرش‌های تولید شده با پشم، به شرط آن که به خوبی از آنها نگهداری شود، عمر بسیار بیشتری دارند. فرش ماشینی، حتی اگر باکیفیت باشد، ارزشی برای کلکسیونرها ندارد. فرش دستباف معمولاً با مواد طبیعی، مانند ابریشم، پنبه، کنف و پشم بافته می‌شود. در اکثر فرش‌های پشمی، از نخ ابریشمی نیز برای جلوه دادن به نقشه فرش و زیباتر کردن آن استفاده می‌شود. فرش دستبافت دوام بسیار بالایی دارد و اگر کیفیت بالایی داشته باشد و به خوبی از آن نگهداری شود، سالیان سال عمر خواهد کرد. اگر فرشی دیدید که در پرزهای آن پشم با پلیمرهای سنتزی، پلی اولفین یا پلی پروپیلن ترکیب شده بود، فرش به احتمال زیاد ماشینی است. اگر حتی با توجه به این نکات هم نتوانستید فرش دستباف را از فرش ماشینی تشخیص دهید، حتماً از کارشناسان خبره فرش کمک بگیرید. همچنین با مراجعه به فروشگاه‌های معتبر فرش می‌توانید خرید مطمئنی داشته باشید. قبل از خرید حتماً درباره فروشگاه تحقیق کنید.