ترمیم و رفوگری فرش دستباف ایرانی ناشی از بید، پارگی و سوختگی

مثل ماشین، فرش نیز نیاز به نگهداری دارد تا تأثیرات ساییدگی‌ها و پارگی‌هایی که در طول زمان ایجاد می‌شوند، در آن جبران شود. تعمیر و بازیابی فرش‌های ایرانی، به راستی یک تکنیک است که متخصصان امر آن را با جدیت کامل انجام می‌دهند. این کار برای پاشیدن رنگ زندگی بر روی یک هنر بافته شده، برای بازیابی زیبایی آن و تضمین ماندگاری آن در میان نسل‌های بعد انجام می‌شود. این هنر، یک زیبایی اصیل است.

ایرادات فرش

مشکلاتی که ممکن است به مرور زمان بر اثر استفاده از فرش و یا حین بافت ان بوجود بیاید عبارتند از :

• کیس شدن قالی
• دو رنگی قالی
• بی منظمی در گره قالی
• غلط بافی قالی
• پارگی و سوختگی
• آسیب‌های ناشی از حشرات (بید) و موش خوردگی
• ریختن مواد شیمیایی بروی فرش

ابزار و تجهیزات

ابزار و تجهیزات مورد نیاز برای مرمت و رفوی فرش دستباف عبارتند از :
قيچی مخصوص رفو، ظرف استوانه‌ای، ظرف گود، موم، انگشتدانه، چهارچوب قلاپ پشت، قلاب رو، قلاب خواب مشهد، تسمه، ميخ‌كش، چاقو خواب، سوزن، كيله، نخ مخصوص چرم دوزی، چرم مخصوص چرم دوزی، دفيتن مخصوص رفو، خامه، دمباريك، سوزن شيرازه دوزی، سوزن چرم دوزی، تخته، چكش، ميخ.

انواع ترمیم فرش

ترمیم حاشیه‌ی فرش

اگر لبه‌های فرش شما آسیب دیده اند، مهم است که این مشکل را در زودترین زمان ممکن حل کنید. عبارت، تعمیر بهنگام از زیان‌های بزرگ بعدی جلوگیری خواهد کرد، برای هیچ چیز دیگر به اندازه‌ی فرش‌های دست‌باف صحیح نیست. حاشیه، زیربنای فرش است و در معرض آسیب بوده و معمولاً اولین قسمتی است که متحمل پارگی می‌شود. اگر این آسیب گسترش یابد، پرز فرش ممکن است شل شده یا از هم باز شود و باعث ایجاد آسیب دائمی به قسمت‌های تحت تأثیر خرابی گردد. می‌توان بروز آسیب‌های بیشتر را متوقف و فرش را صاف و یکدست کرد و این کار می‌تواند با روش‌های متعددی، بسته به نوع فرش و شرایط آن انجام شود، اما بهترین کار این است که در زودترین زمان ممکن، مسئله را حل کنیم. اگر با مشکل به وجود آمده فوراً مقابله شود، هیچ آسیب واقعی به فرش وارد نخواهد شد و هزینه‌ی تعمیر آن واقعاً پایین خواهد بود. هرچه مشکل را به مدت طولانی‌تری نادیده بگیریم، آسیب بیشتری اتفاق خواهد افتاد. می‌توان از این آسیب جلوگیری کرد اما اگر به پرزهای فرش وارد شود، تنها راه بازیابی کامل فرش، ایجاد پایه‌ی بیشتر، بلند کردن حاشیه‌ها و گره زدن مجدد بالقوه‌ی پرز از دست رفته است؛ که یک فرایند زمان‌بر و به طور مشخص گران‌تر می‌باشد. در غیر از مواردی که فرش، از کیفیت بخصوصی برخوردار باشد یا یک قطعه‌ی واقعاً ارزشمند باشد، بهترین کار، به سادگی مینیموم کردن آسیب با ایمن کردن فرش به همان صورت قبلی است. روش‌های متعددی برای تعمیر حاشیه‌ی فرش وجود دارند: اولین و کم‌هزینه‌ترین آنها، محکم کردن حاشیه‌ها در صورت شل شدن آنهاست، همچنین اگر برخی از قسمت‌های حاشیه بلندتر از قسمت‌های دیگر باشند، این کار انجام می‌شود. در صورت آسیب دیدن و بی‌نظم شدن، حاشیه محکم شده و تا اندازه‌ای که همه‌ی قسمت‌های آن طول یکسانی داشته باشند، محکم بریده می‌شود. این کار به این شکل انجام می‌شود یا، اگر آسیب کمی به بخش‌های کوچکی از انتهای فرش وارد شده باشد، چند ردیف گره از فرش خارج می‌شود تا پرزهای آن دوباره برابر و صاف شوند. اگر خود قالی تاکنون آسیب ندیده باشد، این کار معمولاً به نقش و نگار آن زیان وارد نمی‌کند چرا که معمولاً همیشه چند سانتی‌متر از رول با رنگ ساده در اطراف لبه‌های قالی وجود دارد. اضافه کردن حاشیه‌های جدید به درون قالی یک کار درگیر کننده‌تر و هزینه‌برتر است اما اجازه می‌دهد تا حاشیه بدون برداشتن گره از فرش، بلند شود. اگر هیچ فضایی برای برداشتن هیچ گره‌ای بدون خراب کردن مرز محافظ خارجی آن وجود نداشته باشد، این کار توسط متخصصان انجام می‌شود و در انجام این کار، پتانسیل بافته شدن دوباره‌ی نواحی آسیب‌دیده نیز وجود دارد. این روش شامل اضافه کردن حاشیه‌ی جدید از میان فونداسیون فرش است که نیازمند مهارت بسیار بوده اما نتایج شگفت‌انگیزی دارد. چیزی که همیشه بر آن تأکید داریم، در نظر گرفتن آنچه به دست می‌آید و توصیه می‌شود، بر اساس میزان آسیب و ارزش فرش می‌باشد.

اطراف یا لبه‌های فرش

اطراف فرش که به نام لبه یا شیرازه‌ی فرش نیز شناخته می‌شود، همان چیزی است که فرش را در اطراف آن به هم متصل نگه می‌دارد. از آنجا که فرش از یک طرف به طرف دیگر بافته می‌شود (از میان رشته‌های تار- حاشیه‌ای که در معرض دید نیست) بنابراین باید یک نقطه‌ی انتهایی وجود داشته باشد. این، همان نقطه‌ی انتهایی است که توسط بافنده ایجاد می‌شود و هم شکل فرش را حفظ می‌کند و هم از باز شدن گره‌های آن جلوگیری می‌نماید. این شیرازه اغلب ممکن است شل شده و فرش را در معرض آسیب قرار دهد. مجدداً بهترین کار این است که در زودترین زمان ممکن با مسئله برخورد شود چرا که شل شدگی‌های خفیف به راحتی قابل ترمیم هستند، اما اقدام سریع، یک عامل بسیار حیاتی است. هر چه مشکل زمان بیشتری باقی بماند، آسیب بیشتری وارد شده و ترمیم آن گران‌تر خواهد شد.

بازیابی پرزهای پایین

اگر فرش شما دارای نواحی با پرز پایین باشد و این مناطق با گذشت زمان بیشتر بشوند، احتمالاً می‌خواهید که آن را به حالت اصلی خود بازیابی کنید. پرز کم، نسبت به آسیب‌های خاشیه یا لبه‌ی فرش دارای خطر کمتری است اما اگر به شکل شدید وجود داشته باشد، زیربنای فرش آشکار شده و می‌تواند باعث ایجاد آسیب جدی به فرش شود. برخی از مردم به کم شدن پرز اهمیت نمی‌دهند چرا که این موضوع را نشان‌دهنده‌ی سن و شخصیت فرش می‌دانند. اینکه ارزش دارد که فرش تعمیر شده، دوباره توده شود یا دوباره رنگ گردد، به میزان استفاده و مقدار بافته شدن فرش دارد. به دلیل طبیعت فرش، تعمیر و انطباق دقیق رنگ همیشه ممکن نیست اما باعث ایجاد برخی نتایج بسیار عالی می‌شود. تصمیم‌گیری برای اینکه آیا فرش را به این روش تعمیر کنیم یا نه، به میزان هزینه‌ای که می‌خواهیم صرف کنیم بستگی دارد و اینکه آیا ارزش فرش آنقدر هست که این هزینه را توجیه کند یا خیر. به هرحال، تمام فرش‌ها ارزش کاری که مورد نیاز است تا آنها را به زندگی برگرداند، ندارند. برای تمامی فرش‌ها توصیه می‌شود، که در صورت فرسوده شدن لبه‌ها یا حاشیه‌ها، در زودترین زمان ممکن تعمیر شوند تا از وارد شدن آسیب بیشتر جلوگیری شود. این تعمیر معمولاً کم هزینه نیز هست. توصیه‌ی کلی اما در نظر گرفتن هر فرش به صورت منحصر بفرد برای تعمیرهای ساختاری‌تر و عمده‌تر می‌باشد. پروژه‌های بزرگتر، شامل بافتن دوباره‌ی نواحی بزرگ و اجرای بخش‌های قابل توجهی از زیربنای فرش، نادر بوده و غالباً دارای هزینه‌ای برابر، اگر نه بیشتر از تهیه‌ی یک فرش جدید با همان کیفیت می‌باشند و تنها برای فرش‌های سانتی مانتال یا دارای ارزش تاریخی بالا توصیه می‌شوند.

آسیب ناشی از بید، پارگی و سوراخ در فرش‌ها

افراد معمولاً این نگرانی را دارند که زمانی که بید یا سوراخ یا پارگی به فرش آسیب زد، دیگر راهی برای تعمیر آن نباشد. این تعمیر یک کار کاملاً ماهرانه است اما احتمالاً به اندازه‌ای که فکر می‌کنید، هزینه‌بر نیست، بخصوص اگر زیربنای فرش همچنان بر سر جای خود باشد یا در صورتی که بید یا پارگی باعث از دست رفتن قسمتی از فرش نشده باشد. غالباً اگر میزان آسیب بالا باشد، تعمیر فرش منطقی نیست چرا که در این صورت ترمیم، هزینه‌ای مشابه با تعویض خواهد داشت، با این حال، تقریباً هر آسیبی قابل برگشت است، تا زیبایی یک فرش دست‌باف باقی بماند. اگر فرش شما به شکل چشم‌گیری آسیب دیده است و یا به فکر دور انداختن آن هستید، لطفاً دست نگه دارید. فرش را اهدا کنید یا آن را برای خود نگه دارید. متخصصان همیشه می‌توانند پشم را برای تعمیرات دیگر بازیافت کنند و شاید هم قادر باشند که با توجه به شرایط فرش، هزینه‌ای هم برای آن بپردازند. اولین مرحله‌ی تعمیر آسیب ناشی از بید، کشتن بیدهایی (و لاروها و تخم‌ها) است که فرش را آلوده کرده اند. هر چه این کار زودتر انجام شود بهتر است. ما این کار را در فرایند شستن یا تعمیر فرش انجام می‌دهیم اما شما ممکن است بخواهید که مشکل را در خانه حل کنید.

تغییر اندازه

توصیه می‌شود که در صورتی که فرش ایرانی در مکان جدید جا نمی‌شود، مبادله گردد، با این حال در برخی از موارد، برای مثال، به دلایل سانتی مانتال، احتیاج است که فرش تغییر اندازه داده شود. این کار می‌تواند با دقت بسیار زیاد انجام شود و در آن، طرح فرش با دقت و به زیبایی انطباق داده شود به طوری که یک ظاهر کاملاً جدید با حفظ ماهیت فرش به دست بیاید. دلیلی که توصیه می‌شود فرش به جای تغییر اندازه مبادله شود، این است که به محض برش خوردن، فرش دیگر ارزش مالی قبلی را نخواهد داشت.

از بین بردن کجی فرش

علاوه بر ایرادهای ذکر شده که در حین استفاده از فرش به مرور زمان یا بر اثر حادثه بوجود می‌آید، کج بودن فرش از نواقصی است که در حین بافت فرش ممکن است بر اثر سست یا زیاد محکم کشده شدن چله بوجود بیاید و یا خوب کوبیده نشده پودها بوجود بیاید. همچنین این نقص ممکن است بر اثر به کررات بریده شدن الیاف چله و یا اشتباه بافهپنده در خواندن رنگ ها بوجود بیاید که با عملیات ترمیم این ایراد ها بر طرف می شود.

از بین بردن چروکیدگی فرش

ممکن است به مرور زمان نخ‌ها و پودهای فرش کش بیایند و قسمتی از فرش ناصاف و چروک بنظر بیاید در صورتی که این مشکل در کناره‌های فرش بوجود بیاد قابل ترمیم نیست اما اگر در قسمت مرکزی باشد با دستگاه‌های مخصوصی تا حدودی قابل اصلاح است.

نکات مهم جته مرمت قالی

نکات مهمی که حین مرمت قالی باید رعایت شوند عبارتند از:

• حتما باید فرش قبل از انجام مرمت بخوبی غبارگیری شود.
• اگر آسیب فرش ناشی از مواد شیمیایی باشد حتما باید فرش شسته شود.
• محلی که ترمیم فرش انجام می‌شود عاری از گرد و غبار باشد.
• فرش حتما باید روی زمین مسطح و صاف تعمیر شود.
• برای تعمیر پارگی و سوراخ فرش ناشی از عواملی مانند سوختگی فرش را از بالا و پایین روی تخته محکم کنید.
• نقشه قسمت پاره شده از روی قسمت‌های سالم فرش تهیه کنید.