فرش دستباف بیجار: فرشی ماندگار با تراکم و وزن بالا و رنگ های جذاب

فرش بیجار عمدتاً در شهر بیجار و روستاهای اطراف آن بافته می‌شود. بیجار شهری در استان کردستان در شمال‌غربی ایران است. فرش دستباف بیجار چه در شهر بیجار و چه در روستاهای اطراف آن بافته شده باشد، عموماً در دسته فرش‌های روستایی جای می‌گیرد. قالیبافان بیجاری عموماً بافت فرش را داخل خانه‌های خود، و نه در کارگاه انجام می‌دهند. قالی دستباف بیجار معمولاً با توجه به بافت آن شناخته می‌شود و چون هنرمندان بیجاری طرح‌های متنوعی را برای بافت انتخاب می‌کنند، طرح و نقشه نمی‌تواند ملاک تشخیص فرش بیجار باشد. بافندگان بیجاری پس از بافت هر رج گره، چندین بار محکم با دفّه روی نخ‌های پود می‌کوبند تا بافت کاملاً متراکم و فشرده شود. در نتیجه فرش بیجار متراکم، سنگین و بسیار بادوام است.

قدمت و تاریخچه فرش دستباف بیجار: میراثی زیبا و ماندگار از گذشته

بیجار (بیدجار) یکی از قطب‌های تجاری شمال غربی ایران است که در فاصله 150 مایلی از جنوب تبریز قرار گرفته است. ساکنین این شهر مرتفع و کوهستانی و حومه آن را عمدتاً قوم کرد تشکیل می‌دهند که فرهنگ و ذوق هنری آنان در فرش‌های آنتیک و باشکوه این ناحیه تجلی یافته است. بیجار شهری کوچک است که در آغاز قرن جدید تنها بیست هزار نفر جمعیت داشت، درهر حال این شهر کوچک یکی از مراکز اصلی فرشبافی ایران به شمار می‌آید. فرش‌های بسیار نفیس و زیبایی در کارگاه‌های کوچک فرشبافی بیجار تولید می‌شود که فاخرترین آنها که در اندازه بزرگ بافته می‌شود، فرش حلوایی نام دارد. بسیاری از فرش‌های آنتیک بیجار، به ویژه بزرگترین فرش‌های عتیقه، چند صد سال پیش به سفارش غربی‌ها و اشراف ایرانی بافته شده‌اند. فرش‌های عشایر آنتیک نامتقارن نیز در سطح خانوادگی در روستاهای اطراف بیجار بافته شده است. فرش و قالی دستباف بیجار در سراسر جهان به عنوان اثری هنرمندانه شناخته شده است که در کمال مهارت و با بهترین مواد بافته می‌شود. مشخصه‌ی فرش بیجار چله‌ی پشمی سنگین است، البته چله‌کشی فرش‌های قرن بیستم بیجار با پنبه انجام شده است. بافنده یک رشته پود اضافی را پس از بافت هر رج از گره‌ها اضافه می‌کند و با دفه محکم روی گره‌ها می‌زند. چله سنگین و محکمی که ایجاد می‌شود، باعث شده که فرش بیجار را فرش آهنین ایران نیز بخوانند. فرش آهنین بیجار بیش از 200 سال در برابر استفاده مداوم دوام می‌آورد. رنگبندی متنوع فرش آنتیک بیجار که دریایی از رنگ‌ها از سبز زمردین و طیف کامل رنگ‌های آبی تا زرد و قرمز پررنگ آتشین، گوجه‌ای یا قرمز پخته مایل به قهوه‌ای بر روی آن به چشم می‌خورد، گواه مهارت فوق‌العاده استادان رنگرز بیجاری است. نمونه فرش‌هایی که به دست بانوان هنرمند کرد در روستاهای کوچک اطراف بیجار بافته شده است، نشانگر بدیهه‌پردازی بی‌نظیر این هنرمندان است. این فرش‌های بداهه برای متمایز شدن از فرش‌های سبک رسمی بیجار و با بافت ظریف‌تر، اصطلاحاً فرش بیجار کردی نامیده می‌شود، در بهترین فرش‌های بیجار کرد از ابرش یا تغییر تن رنگ در یک فام استفاده می‌شود و گاهی تغییرات چشمگیری نیز در طرح فرش مشاهده می‌شود. فرش‌های بیجار کردی نیز مانند بیشتر فرش‌های با بافت ظریف‌تر بیجار، با پشم مرغوب و رنگ‌های متنوع بافته می‌شود. اوج سنت فرشبافی با قدمتی چندصدساله، فرش‌های آنتیک نفیس بیجار است که در ابتدای قرن بیستم میلادی یا قبل از آن بافته شده است، این فرش‌های قدیمی شاهکارهایی فاخر و هنرمندانه هستند که در عین حال المان‌های فرشبافی عشایر را نیز در ترکیب رنگ و طرح دارند، المان‌هایی که در فرش‌های هیچ شهر دیگری دیده نمی‌شود. استحکام و دوام بافت، زیبایی و خیال‌برانگیز بودن طرح و ترکیب رنگ و منحصر به فرد بودن فرش بیجار باعث شده است که کلکسیونرها و علاقه‌مندان هنر فرشبافی ارزش بالایی را برای این نوع فرش ایرانی قائل شوند.

فرش بیجار طرح ماهی، گل فرنگ و گروس

بافندگان بیجاری بسیاری از طرح‌های کلاسیک فرش‌های آنتیک را به نحوی هنرمندانه تغییر داده‌اند. طرح‌های میناخانی و هراتی، که هر دو در دسته‌ی طرح‌های افشان سراسری با جزئیات بسیار قرار می‌گیرند، و نقشه ترنج لوزی شکل به وفور در فرش‌های قدیمی بیجار به کار برده شده است. طرح لنگرمانندی نیز در بسیاری از فرش‌های بیجار در بالا و پایین ترنج یا به عنوان یک نگاره معلق دیده می‌شود. گل‌های افشان تصنعی و شاخه‌های درهم تنیده درختان نیز در فرش‌های روستایی کوچک بیجار و فرش‌های بزرگتر شهری دیده می‌شود. گروس و گل فرنگ دو طرح زیبا و بسیار کمیاب‌اند. طرح گروس معمولاً زمینه‌ای به رنگ آبی کبالت تا آبی نیلی متوسط دارد که طرح‌های بزرگ مشخص سراسری از شاخه‌های پرشکوفه و نقوش اسلیمی روی آن را پوشانده است، در حاشیه اصلی نیز طرح‌های نوارمانند مارپیچ تکرارشونده‌ای به چشم می‌خورد. گل فرنگ نیز یکی از طرح‌های سراسری در فرش‌های قدیمی است که بسیاری آن را تجسمی از شکوفه‌های نخل هندی یا باغ‌های انگلیسی می‌دانند. در فرش‌هایی که قبل از قرن بیستم بافته شده است، نقشه گل فرنگ بر روی زمینه‌ای به رنگ آبی تیره یا عاجی نقش بسته است.

وجه تسمیه فرش آهنین بیجار

بافندگان بیجاری از زمان‌های بسیار قدیم از نوعی تکنیک فرشبافی استفاده کرده‌اند که بسیاری از کارشناسان معتقدند که آن را در فرش‌های هیچ نقطه‌ی دیگری از ایران یا جهان ندیده‌اند. قالی دستباف بیجار با گره نامتقارن ترکی بافته می‌شود و بافنده یک یا دو نخ پود را پس از بافت هر رج از گره‌ها اضافه می‌کند. قالیباف پس از آن که یک ردیف را گره زد، نخ پود را قرار می‌دهد. پود به نخی گفته می‌شود که در راستای افقی فرش قرار داده می‌شود تا گره‌ها را محکم در جای خود نگه دارد. تفاوت بین ساختار فرش بیجار و دیگر فرش‌های شرقی در این است که پود قبل از جایگذاری در فرش با آب مرطوب می‌شود. پود مرطوب نرمی و انعطاف‌پذیری بیشتری نسبت به نخ پود خشک دارد. بافنده پس از آن که پود را در راستای افقی فرش قرار داد، با شانه محکم روی گره‌های زده شده می‌کوبد. به این ترتیب بافت منسجم و محکمی ایجاد می‌شود، که پس از خشک شدن نخ‌های پود منقبض می‌شود و چله بسیار محکمی را به دست می‌دهد. منظور از چله در فرشبافی همان تار و پود است. در روستاهای کوچک خارج از شهر بیجار که بسیاری از بهترین فرش‌های بیجار در حال حاضر در آنجا بافته می‌شود، عموم بافندگان از پودهای پنبه‌ای استفاده می‌کنند، هرچند تعدادی نیز پشم را به پنبه ترجیح می‌دهند. روش بافت فعلی کلیه‌ی فرش‌های باکیفیت و نفیس بیجار به این شکل است. نخ‌ریسی پشم در بیجار با دست انجام می‌شود و خامه فرشبافی با رنگزاهای گیاهی رنگ می‌شود، طرح‌های فرش بیجار نیز ملهم از طرح‌های فرش‌های عتیقه است. قالی بیجار به فرش آهنین ایران معروف است، وجه تسمیه‌ی این نامگذاری را باید در بافت متراکم، محکم، ضخیم و سنگین فرش‌های بیجار یافت. فرش بیجار غالباً سنگین‌تر از دیگر فرش‌های عشایری در اندازه یکسان است. بهترین فرش‌های بیجار طرح‌هایی واضح با جزئیات ظریف دارند که رنگ‌های زیبای آنها چشم را خیره می‌کند.

فرش دستباف بیجار در یک نگاه اجمالی

فرش بیجار ایران دارای ویژگی‌های زیر است:

• طرح: اکثر فرش‌های بیجار کردی با طرح هراتی و میناخانی بافته می‌شود. البته طرح ترنج و نقشه‌های سراسری افشان نیز در حاشیه‌های چندگانه دیده می‌شود.
• کیفیت: ازآنجایی که فرش بیجار بافت محکم و منسجمی دارد، از نظر دوام و کیفیت برای استفاده روزمره، در زمره بهترین فرش‌های شرقی قرار می‌گیرد. فرش‌هایی که امروزه در کارگاه‌های فرشبافی مدرن بیجار بافته می‌شود، نیز هنوز اصالت و کیفیت طرح و ساختار را حفظ کرده است.
• شکل و اندازه: فرش بیجار در اندازه‌های مختلف، به ویژه از یک در یک و نیم متر به بالا بافته می‌شود. بافت فرش‌های بزرگ بزرگتر از 12 متر مربع نیز در بیجار رواج دارد.
• رنگ: رنگ‌های زمینه هماهنگی چشم‌نوازی دارد که از ترکیب هنرمندانه سایه‌های رنگ به دست می‌آید. آبی تیره و قرمز پررنگ رنگ‌های غالب فرش‌های بیجاراند. زرد و قهوه‌ای نیز در فرش‌های بیجار به چشم می‌خورد، اما سبز به ندرت به کار برده می‌شود. بعضی فرش‌های قدیمی بیجار با ترکیبی از رنگ‌های آبی تیره و روشن بافته شده است.
• بافت: فرش بیجار بافت متراکم و محکمی دارد، پرزهای فرش بلند یا متوسط است، البته فرش‌های نفیس قدیمی و آنتیک کوتاه‌تر رویه‌چینی شده است تا نقشه‌ی فرش به خوبی دیده شود.
• چله: تار فرش بیجار عموماً از جنس پنبه و گاهی از جنس پشم بز است. پود نیز پنبه‌ای است و خامه‌ی تار و پود محکم نخ‌ریسی شده است. تار و پود فرش‌های قدیمی و عتیقه بیجار پشمی است.
• گره: اکثر فرش‌های بیجار با گره‌های ترکی بافته می‌شود. البته گره‌ فارسی نیز در فرش‌های بیجار به کار برده می‌شود.
• قیمت: فرش و قالی دستباف بیجار بسیار زیبا است و تقاضای بالایی برای خرید آن وجود دارد. بنابراین یک فرش نفیس بیجار گران‌تر از فرش‌های مشابه ناحیه‌های مجاور است.

اگر می‌خواهید درباره اندازه انواع فرش‌های دستباف ایرانی اطلاعات بیشتری داشته باشید می توانید این مطلب را بخوانید.

“کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است”