فرش دستباف جوشقان: طرح الماس گونه در مرکز و گل و ماهی در حاشیه

فرش جوشقان در شهری در مرکز ایران به نام جوشقان بافته می‌شود. جوشقان در فاصله ده کیلومتری جاده قم به اصفهان، تقریباً در صد کیلومتری شمال اصفهان قرار گرفته است. این شهر کوچک به دلیل قرارگیری در مسیر بین اصفهان و کاشان، قرن‌ها یکی از مراکز مهم فرشبافی ایران بود، تا این که جای خود را به تهران داد. فرش جوشقان قالی با نخ پشمی و با گره فارسی روی چله پنبه‌ای بافته می‌شود. قالی دستباف جوشقان به دلیل کیفیت بالا و تولید محدود قیمت بالایی دارد و خرید آن سرمایه‌گذاری ارزشمندی به حساب می‌آید. بعضی از فرش‌های مرغوب جوشقان تحت نام روستاها و شهرهای مجاور، مانند میمه به فروش می‌رسند. طرح فرش دستباف جوشقان قالی معمولاً از ترنج لوزی شکل میانی و نقش و نگارهای گلدار هندسی تشکیل می‌شود. رنگ اصلی عموماً قرمز یا آبی تیره است و حاشیه‌ها و نقش و نگارها با رنگ‌های روشن‌تر بافته می‌شود.

تاریخچه فرش دستباف جوشقان

جوشقان شهری کوچک در قلب ایران و یکی از قدیمی‌ترین مراکز فرشبافی ایران است که قالبیافی در آن هیچگاه از رونق نیفتاده است. قدمت فرشبافی ایران به قرن هفدهم میلادی (دهم تا یازدهم هجری) برمی‌گردد، جوشقان در این دوران که مقارن با عهد صفویه بود، به یکی از مراکز مهم قالیبافی تبدیل شد. تولیدکنندگان سلطنتی تعداد قابل توجهی از فرشبافان جوشقان را برای بافت قالی‌های نفیس و زیبا استخدام کردند. فرش‌های جوشقان قالی برای استفاده در کاخ‌ها و بناهای سلطنتی به مراکز شهری فرستاده می‌شد. فرش‌های آنتیک جوشقان عهد صفوی در زمره نفیس‌ترین فرش‌های ایرانی قرار می‌گیرند. سنت فرشبافی از عهد صفویه تا به امروز در جوشقان قالی رواج داشته است. شاید به نظرتان عجیب بیاید که این شهر ساده و دورافتاده توانسته است به  چنان جایگاهی در فرشبافی برسد که اشراف و درباریان خواهان فرش‌های آن باشند، واقعیت این است که موفقیت زودهنگام جوشقان در فرشبافی را باید مرهون موقعیت تاریخی آن دانست. جوشقان در دره کم‌جمعیت ورگانه قرار دارد که در آن زمان بر سر شاهراه تجاری مهمی واقع بود که از اصفهان به کاشان می‌رفت. جوشقان در قرن دهم هجری توقفگاهی ارزان و راحت برای تاجرانی بود که در مراکز اصلی فرهنگی و اقتصادی ایران دادو ستد داشتند. یک سمت جوشقان اصفهان، پایتخت صفویه قرار داشت و در سمت دیگر آن، کاشان، تفرجگاه دیرینه درباریان بود.

طرح و رنگ فرش جوشقان قالی

فرش جوشقان سبک و ساختار خود را از همان ابتدا تا به امروز حفظ کرده است. حتی اگر فرش جوشقان را با فرش‌های روستایی ایران که به پایبندی به سنت شهره‌اند، مقایسه کنیم، باز هم متوجه می‌شویم که فرش جوشقان چه تغییر اندکی نسبت به مدل استاندارد اولیه داشته است. به همین دلیل است که کارشناسان فرش می‌توانند این فرش‌های منحصر به فرد را صرفاً با نگاه کردن به بافت و نقشه آن تشخیص دهند. طرح معمول فرش جوشقان ترنج مرکزی الماس گونه‌ای است که طرح‌های متقارن هندسی، غالباً ارکیده آن را در میان گرفته‌ است. حاشیه هندسی که غالباً با طرح محبوب هراتی بافته می‌شود، طرح زمینه را قاب می‌گیرد. فرش جوشقان معمولاً بافت زبری دارد و بافت پشمی زمینه آن که با گره فارسی بافته می‌شود، چندان متراکم نیست و نسبتاً شل است. بااین حال ساختار زیرین فرش جوشقان کاملاً محکم است. تار ضخیم پنبه‌ای بسیار بادوام است، این سبک بافت از سنت‌های فرشبافی عشایر وام گرفته شده است. ترکیب بی‌نظیر طرح چشم‌نواز و بافت ماهرانه جلوه‌ی روستایی (روستیک) منحصر به فردی به قالی جوشقان می‌دهد که وجه تمایز فرش‌های دستباف روستایی ایران از دیگر فرش‌ها است. ترکیبرنگ فرش جوشقان نیز از عهد صفویه تا به امروز ثابت مانده است. به کارگیری رنگ‌های متضاد قرمز سیر برای زمینه و آبی پررنگ برای نقش و نگارها تضاد چشم‌نوازی را ایجاد می‌کند. سفید، نارنجی و زرد نیز در قالی‌های جوشقان به چشم می‌خورد، البته این رنگ‌ها برای جلوه دادن به رنگ‌های پخته‌ی قرمز و آبی به کار برده می‌شود.

فرش‌های عتیقه جوشقان

طرح‌های فرش‌های قدیمی جوشقان در زمره شناخته شده‌ترین نقشه‌های فرش ایرانی قرار می‌گیرد. فرش‌های قدیمی‌تر فرش‌هایی بسیار نفیس‌ هستند که گنجینه تاریخ فرشبافی ایران نیز به شمار می‌آیند، به همین دلیل این فرش‌های نفیس و ارزشمند در موزه‌ها نگهداری می‌شوند. شاهکارهای هنر فرشبافی جوشقان در موزه‌های فرشبافی سراسر جهان از تهران تا لندن به معرض دید عموم گذاشته می‌شود. فرش جوشقان در دوران معاصر نیز بافته می‌شود، اما تولید آن به نحو قابل توجهی کاهش یافته است. این رویه نیز مانند روزهای اوج فرشبافی در جوشقان به موقعیت جغرافیایی این شهر مربوط می‌شود، جوشقانی که زمانی در قلب جاده‌های تجاری صفویه قرار داشت، امروزه در کنار جاده‌هایی قرار دارد که بین دو ابرشهر تهران و اصفهان کشیده شده است. بنابراین جوشقان سنت فرشبافی را به آهستگی ادامه می‌دهد و مردمان آن فرش‌هایی را می‌بافند که از نظر طرح، مواد و بافت شباهت قابل توجهی به نمونه‌های اولیه قالی جوشقان دارد. ازآنجایی که شیوه فرشبافی جوشقان تغییر بسیار اندکی داشته است، می‌توان گفت که یکی از قدیمی‌ترین سنت‌های فرشبافی ایران در گذر قرن‌ها همچنان پابرجا مانده است. اگر علاقه مند به فرش‌های قدیمی و آنتیک هستید می‌توانید در اینجا مطالب بیشتری درباره این فرش‌ها بخوانید.

شباهت فرش جوشقان به طرح همدان و میمه

فرش‌ها و قالی‌های بافت جوشقان شباهت قابل توجهی به فرش‌های همدان دارند. البته مشخصه اصلی فرش جوشقان، یعنی نقوش لوزی شکل پراکنده روی زمینه فرش و گل‌های خاصی که دور ترنج را گرفته است، در نگاه اول تشخیص داده می‌شود، اما نکته اینجا است که در یکی از روستاهای نزدیک جوشقان، به نام میمه نیز طرح مشابهی بافته می‌شود. فرش و قالی دستباف میمه به نام میمه جوشقان به فروش می‌رسد، اما این فرش به اندازه فرش‌های قدیمی و اصیل جوشقان نفیس و ارزشمند نیست. یکی از فرش‌های اصیل جوشقان مربوط به قرن هجدهم میلادی (یازدهم هجری) در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود.

“کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است”