انواع تکنیکهای گره زنی در فرش دستباف ایرانی و نحوه شمردن گره قالی

قبل از آن که به معرفی انواع گره فرشبافی بپردازیم، لازم است توضیح دهیم که آنچه گره فرشبافی گفته می‌شود و باعث بالا رفتن فرش می‌شود، در واقع گره نیست، بلکه حلقه‌هایی است که دور جفت تارهای مجاور زده می‌شود. این حلقه را به چند شکل می‌توان دور تارها پیچید. درهر حال تمام گره‌ها از حلقه گره (بخشی که عملاً دور تارها زده می‌شود) و دو سر گره تشکیل می‌شوند که این دو سر همان بافت قالی را شکل می‌دهند. در گره‌ متقارن یا ترکی، هر دو سر نخ با هم بین دو تار آورده می‌شود و حلقه گره دور دو تار زده می‌شود. در گره نامتقارن که گره سنه یا فارسی نیز گفته می‌شود، دو سر نخ یک به یک بین هر جفت تار آورده می‌شود و حلقه دور تار دیگر زده می‌شود. گره جفتی می‌تواند متقارن یا نامتقارن باشد، در هر دو صورت فرم کلی گره جفتی به این شکل است که گره به جای یک جفت تار، دور دو جفت تار زده می‌شود، به همین دلیل قالی تراکم کمتری دارد و سریع‌تر بالا می‌رود.

انواع گره فرش

قالیبافان شرقی معمولاً از دو نوع گره اصلی برای بافتن فرش استفاده می‌کنند که عبارت است از گره سنه و گره ترکی. البته گره جفتی نیز یکی از تکنیک‌های گره‌زنی در فرش دستبافت است که استاندارد بالایی ندارد و معمولاً، دست‌کم در فرش‌های مرغوب به کار برده نمی‌شود.

تشخیص نوع گره فرش دستباف

برای تشخیص دادن نوع گره فرش دستباف ایرانی کافی است که فرش را برگردانید و ساخت پشت فرش را بررسی کنید. هزاران برجستگی ریز یا حلقه‌های چهارگوش مانند پشت فرش دستباف گره‌بافی شده وجود دارد. این حلقه‌ها بخش نمایان گره‌هایی است که دور نخ‌های تار زده شده‌ است. اگر دو حلقه یا برجستگی روی تار در محل بستن گره دیده شود، فرش با گره ترکی بافته شده است. اما اگر فقط یک برجستگی یا حلقه دیده شود، گره سنه برای بافت فرش به کار برده شده است. اگر تعداد گره‌ها نصف یا کمتر از نیمی از تعداد تارها باشد، فرش به احتمال زیاد با گره جفتی بافته شده است.

شمارش تعداد گره فرش

روش‌های شمارش متعددی در ناحیه‌های مختلف برای تعیین ارزش و مرغوبیت فرش به کار برده می‌شود. اندازه‌گیری اصل KPSI (تعداد گره در واحد سطح) است که شبیه به پیکسل‌های تصویر تلویزیون یا نمایشگر رایانه است، هر چه تعداد پیکسل‌ها (گره‌ها) بالاتر باشد، تصویر واضح‌تر و باکیفیت‌تری خواهیم داشت. برای تعیین KPSI، ابتدا تعداد گره‌های پشت قالی در محدوده‌ای با یک اینچ طول و یک اینچ عرض شمرده و سپس این دو عدد در هم ضرب می‌شود. برای مثال برای محاسبه KPSI فرشی که تعداد گره‌های آن در یک اینچ عرض و طول، هر دو، 12 بوده است، کافی است 12×12  ضرب و KPSI 144 را برای فرش به دست بیاورید. دقت داشته باشید که گره‌زنی در بعضی فرش‌ها ممکن است شما را به اشتباه بیاندازد و تعداد گره‌های افقی را دو برابر حساب کنید. البته روش‌های دیگری نیز برای شمردن تعداد گره‌های قالی وجود دارد، که در ادامه آنها را توضیح می‌دهیم:

در ناحیه‌های خاصی از هندوستان، مانند بهادوهی، فرش‌ با دو عدد، برای مثال “5/40″، “9/60” یا “13/65” اندازه‌گیری می‌شود. این اعداد bis  و Bhutan گفته می‌شود. عدد اول یا bis  تعداد گره‌ها در نه دهم اینچ در سطح افقی است، بنابراین bis  با عدد نه به معنای 10 گره در هر اینچ  افقی است.  عدد دوم یا bhutan، تعداد گره‌های عمودی در 4 1/2  اینچ است. بنابراین Bhutan 60 به این معنا است که تقریباً 13 گره در هر اینچ عمودی وجود دارد. با این توصیف KPSI فرش “9/60”  برابر با 130 است. (10×13=130).

روش سریع محاسبه تعداد گره‌ها براساس سیستم هندی این است که دو عدد را در هم ضرب و بر 4.05 تقسیم کنید. (9×60=540… 540/4.05=133).

چینی‌ها شمارش خطی را برای تعیین تعداد گره‌ها به کار می‌برند. در این سیستم عموماً اصطلاحات “90 خط” یا “120 خط” به کار برده می‌شود که به تعداد گره‌هایی (جفت تارهایی) اشاره دارد که در یک فوت از عرض یا طول فرش شمرده شده است. تعداد گره‌های عمودی و افقی در سیستم چینی یکسان است، بنابراین فرش 120 خط معادل با KPSI صد است. (120/12=10… 10×10=100).

فرش‌های پاکستانی با تعداد گره‌های عمودی و افقی توصیف می‌شود، برای مثال “16/16” یا “16/18” معادل با KSPI 288 است. (16 × 18). این گره‌ها گره دوبل گفته می‌شود که به نظر غیرمنطقی می‌رسد. در پاکستان و کشورهای دیگر فرش تک گره نیز بافته می‌شود، بنابراین فردی که از این موضوع اطلاع ندارد، تعداد گره‌ها را بسیار بیشتر از تعداد واقعی می‌شمارد. شکل گره‌ها نیز به گونه‌ای است که به نظر می‌آید دو گره زده شده است. همچنین در این فرش‌ها هیچ رنگی، برای مثال در بالای گل یا راس شکل مثلثی، دیده نمی‌شود که فقط به یک گره شبیه باشد، همواره دو گره دیده می‌شود. این گره‌ها نیز به همان روش شمرده می‌شود، برای مثال 9/16  به معنای KPSI  144 است. حتی در فرش‌های ایرانی نیز روش‌های مختلفی برای ارزش‌گذاری فرش به کار برده می‌شود:

برای فرش تبریز، رج به جای KPSI به کار برده می‌شود، رج به تعداد گره‌ها در 2 ¾ فرش اشاره دارد. اندازه‌گیری‌های معمول شامل 30، 35، 40 یا بسیار نفیس 60 رج می‌شود. کیفیت استاندارد فرش تبریز 35 رج است که معادل با 162 KPSI است. (35/2.75=12.73… 12.73×12.73=162).

قالیبافان نایین از اصطلاح LAA استفاده می‌کنند که به طور مستقیم قابل تبدیل به KPSI نیست، بلکه تعداد رشته‌های نخی است که در هر ریشه‌ی انتهای فرش وجود دارد. هرچه LAA پایین‌تر باشد، فرش باکیفیت‌تر است. LAA پایین به این معنا است که تعداد تارهای بیشتری در پهنای فرش وجود دارد و چون گره‌ها دور تار زده می‌شود، بنابراین گره‌های بیشتری در واحد سطح زده شده است، منطقی است که تعداد تارهای بیشتر به معنای گره‌های بیشتر در نظر گرفته می‌شود. برای اندازه‌گیری نخ‌های موجود در ریشه فرش باید نخ‌ها را از هم جدا کرد، ممکن است بتوانید سه رشته نخ باریک را از هم جدا کنید که باز یکی از آنها قابل تفکیک به سه رشته (3×3) باشد و به این ترتیب به LAA نه (فرش نه لا) برسید. فرش با LAA  6، شیش لا و فرش با LAA  4 که ظریف‌ترین فرش نایین است، چهارلا گفته می‌شود. در بعضی فرش‌های اصفهان، تارهای رنگی مختلفی بین ریشه‌ها دیده می‌شود و بافت فرش خفت گفته می‌شود که در یک متر اندازه‌گیری می‌شود و تعداد رشته‌های مختلف بیانگر کیفیت فرش است.

شمارش تعداد گره‌های فرش دستباف