فرش دستباف گلدانی و افشان ترکیب گلها در زمینه با دو رویکرد متفاوت

فرش دستباف ایرانی در سراسر جهان به زیبایی و غنای رنگ و طرح شهرت دارد. کیفیت و ویژگی‌های فرش‌های دستباف مناطق مختلف با یکدیگر تفاوت دارد. فرش‌های دستباف ایران معمولاً نقش و نگارهای گلداری دارد، حال آن که فرش‌های ترک عموماً ساده‌تر است و طرح‌های هندسی و ترکیب رنگ روشن‌تر و غیرقابل پیش‌بینی‌تری دارد. فرش‌های دستباف ایرانی مرغوب با تکنیک‌های ظریف و ماهرانه گره‌زنی می‌شود و تراکم بالایی دارد، بعضی فرش‌های ایرانی 500 گره در هر اینچ مربع دارند. طرح‌های متنوعی در هر ناحیه از ایران بافته می‌شود و حتی نقشه‌های روستاهای مختلف با هم فرق می‌کند. بسیاری از فرش‌های ایرانی نقشه‌های گلدار با شاخه‌های پیچک پرپیچ و خم دارند و ترکیب رنگ گسترده‌ی آنها تحسین‌برانگیز است. از دیگر نقش و نگارهای قدیمی و زیبای فرش‌های دستباف ایرانی می‌توان به لچک ترنج، نقوش اسلیمی، گل شاه عباسی و حاشیه‌های چشمگیری اشاره کرد که غالباً با تکرار گل‌های طرح‌ هراتی بافته می‌شوند، در میان فرش‌های طرح هراتی لوزی‌هایی دیده می‌شود که چهار برگ خمیده‌ی شبیه به ماهی از این لوزی‌ها سر بیرون آورده‌اند. طرح سراسری افشان و گلدانی دو نمونه از زیباترین طرح‌های فرش دستباف ایرانی هستند.

• طرح گلدانی: فرش‌های طرح گلدانی، علاوه بر ارزش تاریخی از زیبایی و کیفیت بالایی نیز برخوردار هستند. وجه تسمیه‌ی فرش طرح گلدانی، گلدان گلی است که در بسیاری از فرش‌های دارای این نقشه بافته می‌شود.
• طرح افشان: کلیه‌ی نقش‌ها و اجزاء نقشه معمولاً در تمامی طرح‌های فرش‌های دستباف ایرانی درهم تنیده و متصل به هم است. اما گل‌ها، برگ‌ها و شاخه‌ها در طرح افشان در سراسر زمینه‌ی فرش پخش و از هم جدا هستند و با هیچ خطی به هم متصل نمی‌شوند. به همین دلیل است که این طرح، افشان نامیده می‌شود.

طرح گلدانی

نقشه فرشی که یک گلدان با شاخه‌های گل در مرکز آن قرار گرفته، طرح گلدانی نامیده می‌شود. بسیاری از قالی‌های بافته شده در ایران، در دوره صفویه این طرح را دارند که تعداد قابل توجهی از آنها منسوب به کرمان است. در این قالی‌ها گلدان به عنوان خاستگاه یک طرح پیچیده است و زمینه داخلی با گل‌ها، برگ‌ها و ساقه‌های متوالی پر شده است. ترکیب‌های مشابهی نیز در قالی‌های بافته شده در قرن نوزدهم و بیستم در ترکستان شرقی دیده می‌شود، که در آن قالی‌ها، درخت انار در یک گلدان قرار گرفته است. گلدان در قالیچه‌های جانمازی نیز جلوه خاصی یافته است و طرح هزار گل راج در هند مغولی تا نمونه‌های اخیر بافته شده در تبریز و کاشان را شامل می‌شود. گلدان ابعاد بزرگی دارد و در مرکز زمینه متمرکز شده و گاهی به شکل خمره و اغلب کوزه است. از گلدان، یک دسته گل خارج شده و گاهی به شکل خمره و اغلب کوزه است که گسترده می‌شود و از راس تا محراب را در بر می‌گیرد. در نتیجه یک ترکیب جهت دار ایجاد می‌شود که تنها از یک سمت قابل تشخیص است.

تاریخچه و ارزش طرح گلدانی

فرش‌های اصیل ایرانی در صنعت فرش دستباف بسیار باارزش‌ هستند. تکنیک ماهرانه بافت و طرح‌های پیچیده‌ی فرش‌های دستباف قدیمی ایرانی موجب شده که این آثار هنری نفیس خواستاران بی‌شماری در بازارهای جهانی داشته باشد. سنت و سابقه‌ی طولانی فرشبافی در فرهنگ ایران باعث شده که مجموعه‌داران مشتاق با تنوع بالایی از آثار ارزشمند و مسحورکننده مواجه شوند و دامنه انتخاب گسترده‌ای داشته باشند. در این بین یکی از طرح‌های قدیمی فرش دستباف، موسوم به نقشه‌ی گلدانی باارزش‌ترین و پرطرفدارترین طرح فرش دستباف در جهان به شمار می‌آید. فرش دستباف گلدانی ایران در حراج‌های اخیر با قیمت‌های گزافی خریداری شده است. یک فرش گلدانی در حراج کریستی 2010 لندن به قیمت باورنکردنی 6.2 میلیون پوند، معادل 10 میلیون دلار فروخته شد. این فرش طرح گلدانی رکورد فروش 6 میلیون دلاری فرش را شکست. این قیمت در مزایده‌ی فروش آثار هنری اسلامی با فاصله‌ای تقریباً دو میلیون دلاری بی‌سابقه بود. این رکورد سه سال بعد در سال 2013 بار دیگر شکسته شد. این بار نیز یک فرش طرح گلدانی ایرانی به بهای باورنکردنی 33.7 میلیون دلار فروخته شد تا ارزش آثار هنری ظریف و قدیمی ایرانی همگان را مات و مبهوت سازد.

دلیل ارزشمند بودن فرش‌های طرح گلدانی برای کلکسیونرها

یکی از دلایل ارزشمند بودن فرش‌های طرح گلدانی قدمت آنها است. اکثر فرش‌های گلدانی در سده‌های شانزدهم و هفدهم میلادی بافته شده‌اند و بنابراین علاوه بر ارزش هنری، قدمت تاریخی نیز دارند. سنت فرشبافی در ایران قدمتی چندصدساله دارد و قالیبافان ایرانی سال‌ها قبل از رقبای خود، سبک‌های ظریفی را ابداع کردند. فرهنگ غرب از دیرباز، از سده‌ی شانزدهم علاقه‌ی وافری به وارد کردن فرش‌های دستباف ایران نشان می‌داد. یکی از رهاوردهای سفر جهانگرد ونیزی مارکوپولو به ایران، معرفی دریایی از کالاهای خاور نزدیک به اروپای غربی بود؛ در میان این تنوع بی‌نظیر، فرش ایرانی بیش از بقیه مایه‌ی تحسین و اعجاب مارکوپولو شده بود، چنانکه در سفرنامه‌اش نگاشته است: ” ایرانی‌ها زیباترین و نفیس‌ترین فرش‌ها را در سراسر جهان می‌بافند.”

فرش دستباف گلدانی ایران، علاوه بر ارزش تاریخی بسیار زیبا و مرغوب نیز هست. این فرش‌ها به دلیل استفاده از نقش گلدان در طرح فرش، گلدانی نامیده می‌شوند. البته این گلدان گاهی فرم انتزاعی به خود می‌گیرد و گاهی نیز اصلاً در طرح فرش ترسیم نمی‌شود.

شناسایی طرح گلدانی در فرش‌های دستباف

فرش‌های گلدانی کرمان، علی‌رغم وجود نداشتن نقش گلدان در طرح فرش قابل شناسایی‌ هستند. فرش دستباف گلدانی کرمان از روی ساختار بافت پیچیده‌ی آن شناخته می‌شود. بسیاری از تاریخ‌نگاران هنری قالیبافان کرمانی سده‌ی هفدهم را تاثیرگذارترین قالیبافان و طراحان فرش در هنر فرشبافی ایران می‌دانند. بدون شک هنرمندان کرمانی زمینه را برای نسل‌های بعدی طراحان آماده کردند، اگرچه می‌توان گفت که هیچ یک از رقیبان نتوانستند از نظر تکنیک و هنر بافت بر استادان کرمانی‌ای پیشی بگیرند که مهارت‌شان قدمتی چندصدساله داشت. فرش گلدانی علاوه بر ساختار منسجم و متراکم، نه با یک تار که با دو تار بافته می‌شود، تار اول روی تار دوم قرار می‌گیرد تا بعضی نخ‌های بافته شده سفت و محکم و بعضی دیگر شل بایستد. این تکنیک بافت اثری مواج به فرش بافته شده می‌دهد که به نحو قابل توجهی محکم است و وجه تمایز فرش گلدانی از دیگر فرش‌ها به شمار می‌آید. مشخصه‌ی دیگر فرش‌های طرح گلدانی را باید در ترسیم خیال‌برانگیز جورچینی از طرح‌های گلدار پرپیچ و تاب جستجو کرد. موزون و شاداب بودن بسیاری از طرح‌های گلدانی اعجاب‌برانگیز است. فرش دستباف گلدانی مزین به گونه‌های گیاهی مختلف است، هرچند نقوش گل تاج‌نخلی یا شاه عباسی، شاخه‌های درهم تنیده‌ی پیچک، بوته و برگ‌های داسی شکل یا بته جقه از پرکاربردترین طرح‌ها در فرش گلدانی به شمار می‌آید. زیبایی روح‌بخش و اهمیت تاریخی این فرش‌های گلدانی کمیاب کرمانی گواه مهارت قالیبافانی است که این فرش‌ها را قرن‌ها قبل بافته‌اند.

بررسی طرح گلدانی

این فرش بزرگ با طرح سراسری که در قرن هفدهم با نقشه گلدانی در کرمان بافته شده است، نمونه‌ی بی‌نظیری از مهارت استادان قالیباف کرمانی است. برای تشخیص دادن زیبایی و اصالت این فرش لازم نیست که حتماً کارشناس فرش‌های عتیقه باشید، هرکسی که فرش را می‌بیند، متوجه می‌شود که این فرش یکی از زیباترین و اصیل‌ترین فرش‌هایی است که در ایران بافته شده و قدمتی دیرینه دارد. نقوش گیاهی به زیبایی هرچه تمام‌تر در نقشه‌ی این فرش بزرگ ترسیم شده و رنگ‌ها با دقت انتخاب شده است تا صحنه‌ای بدیع و هماهنگ در میان تار و پودهای این شاهکار جاودانه شود. بافندگان نخستین فرش‌های گلدانی، فرش را صرفاً برای پوشش کف نمی‌بافتند، بلکه با حس تشخیص و زیبایی‌شناسی بی‌نظیر نقشه‌های فرش را با موشکافی طراحی می‌کردند، ذوق و دقتی که با نگاه کردن به فرش به راحتی مشخص می‌شود. محبوبیت رو به افزایش و بهای باورنکردنی فرش‌های طرح گلدانی در بازار فرش نشان می‌دهد که مجموعه‌داران ارزش این فرش‌های نفیس را درک کرده‌اند. فرش دستباف گلدانی یک سرمایه‌ی ارزشمند و یک اثر هنری نفیس است.

طرح افشان

این واژه در فارسی به معنای کاملاً شکوفا شده است و یک طرح رایج به ویژه در ناحیه قفقازی قُبا بوده و شاید نوع ساده شده طرح گلدانی باشد که در قرن هفدهم در ایران، دوره صفویه رواج داشته است. در این طرح، در زمینه قالی، گل سرخ در ردیف‌هایی به صورت یک درمیان قرار گرفته و در میان آنها ترکیبی از چهار طرح هندسی نیز در مجموعه طرح دیده می‌شود. در نمونه‌های مربوط به قرن هجدهم، ترکیب افشان بسیار زیبا و غنی به کار رفته است و طرح شرح داده شده چندین مرتبه در زمینه تکرار می‌شود و در نمونه‌های مربوط به قرن نوزدهم یا بعد از آن مقیاس طرح تغییر کرده و طرح افشان در یک ستون بافته می‌شود و در بیشتر موارد در اطراف یک گل رز مرکزی قرار می‌گیرد.

دکوراسیون فضاهای مدرن با فرش طرح افشان

طرح افشان با تکرار کردن نقش‌ها یا طرح‌های غیرمرکزی بافته می‌شود و هیچ نقشی حالت متمرکز ندارد. طرح افشان به دلیل قابلیت ترکیب شدن با محیط پیرامون طرفداران بسیاری در دنیای مدرن دارد. فرش‌های با طرح افشان به ندرت به عنوان اسباب مرکزی برای چیدمان اتاق به کار برده می‌شود، اما می‌تواند مکمل دکوراسیون در فضاهای مختلف باشد. فرش‌های با طرح افشان در سراسر جهان، از جمله ایران بافته می‌شود. فرش دستباف افشان در ایران، هندوستان، اروپا یا ایالات متحده بافته می‌شود، فرش دستباف افشان به دلیل سبک کلاسیک و قابلیت انطباق با محیط‌های داخلی مورد تحسین است. طرح‌های سراسری افشان و نقوش تکرارشونده می‌تواند رسمی، غیررسمی، ظریف، برجسته و چشمگیر و یا مابین اینها باشد. طرح‌های افشان به گونه‌ای ترسیم و بافته می‌شود که مکمل چیدمان فضا باشد و فضا را تحت سلطه‌ی خود درنیاورد. نقشه‌ی افشان بدون آن که مبلمان، وسایل و ویژگی‌های معماری را تحت‌الشعاع قرار دهد و جلب توجه کند، عناصر پیرامونی را تقویت می‌کند. فرش طرح افشان به جای آن که سبک خاصی را به محیط اتاق تحمیل کند، به بخش دلنشینی از چیدمان تبدیل می‌شود که حال و هوای در نظر گرفته برای فضای مدرن را تقویت می‌کند. فرش دستباف طرح افشان نقشه مورد علاقه‌ی طراحانی است که می‌خواهند بدون از جلوه انداختن اثاثیه‌ی دیگر، انسجامی را در فضای اتاق ایجاد کنند. فرش‌های مراکشی انتزاعی ساده گزینه‌ای ایده‌آل برای فضاهای داخلی مدرن و مینیمالیستی محسوب می‌شوند، حال آن که فرش‌های اروپایی و قالی‌های تمام پشم رنگی (ingrain) امریکایی برای دکوراسیون فضاهای سنتی‌تر مناسب‌اند. طرح‌های افشان و اسلیمی غیرمرکزی، که غالباً در فرش‌های دستباف ایرانی و ترک دیده می‌شود، با چنان زیبایی و غنایی ترسیم شده است که این فرش‌ها به بخش مهمی از چیدمان تبدیل می‌شوند. نقوش خطی ـ منحنی، هندسی، گلدار، رسمی و منحصر به فردی در فرش‌های دستباف افشان قدیمی دیده می‌شود. تنوع طرح‌های افشان آن‌قدر بالا است که سخت‌پسندترین طراحان را نیز راضی می‌کند.

“کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است”