فرش دستباف کاشان از محبوبترین انواع قالی ایرانی با کیفیت بالا

فرش دستباف کاشان یکی از ظریف‌ترین و نفیس‌ترین فرش‌ها و قالی‌های دستباف ایران است. کاشان در عهد صفویه مرکز تولید ابریشم بود و بسیاری از فاخرترین و بهترین قالی‌های ابریشمی ایرانی در کاشان متولد شده‌اند. قالیبافان کاشانی در پایان سده نوزدهم میلادی، با رعایت بالاترین استانداردهای تکنیک بافت و نقشه قالی تثبیت شده در دوران کلاسیک، شروع به بافت فرش‌ها و قالی‌های باکیفیت کردند. بهترین فرش آنتیک کاشان، فرش محتشم است. نقشه فرش کاشان غالباً طرح لچک ترنج است، و طرح‌های سراسری چندان در فرش‌های کاشان دیده نمی‌شود. رنگبندی فرش کاشان در سنت کلاسیک پخته و غنی است، هرچند در فرش‌های جدیدتر به فراخور دکوراسیون مدرن از رنگ‌های ملایم‌تر نیز استفاده می‌شود. هرچند کاشان امروزه دیگر در مسیر جاده اصلی تجاری ایران قرار ندارد، اما کاشان در گذشته بزرگترین شهر شمال غربی ایران بود و تمام مسیرهای رفت و آمدهای بین اصفهان و شرق ایران از کاشان عبور می‌کرد. کاشان به دلیل این موقعیت مهم، به توقفگاه محبوب کاروان‌های تجاری در عهد صفویه تبدیل شده بود. اما رشته کوه‌های مجاور کاشان امروزه راه عبور وسایل نقلیه را مسدود ساخته است. درهر حال در روزگاران گذشته و در عهد پربار صفویه که قالیبافی در ایران رونق گرفت، کاشان موفق شد که جایگاه خود را به عنوان یکی از برترین مراکز فرشبافی مشرق زمین تثبیت کند.

شهر کاشان

کاشان در مرکز ایران در استان اصفهان قرار دارد و یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است. این ناحیه یکی از مراکز اصلی تمدن پیش از تاریخ بود، قدمت تپه‌های سیلک که تنها 4 کیلومتر با کاشان امروزی فاصله دارد، به 6000 سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. وجه تسمیه شهر کاشان به ساکنین اولیه آن، یعنی کاسیان برمی‌گردد که در تپه سیلک زندگی می‌کردند. کاشان که در دامنه دریاچه نمکی و صحرای ایران بنا نهاده شده است، آب و هوای گرم و خشک دارد. برخی معتقداند که سه مرد فرزانه از دیار کاشان بودند، صرف نظر از صحیح بودن و سندیت داشتن این ادعا، مطرح کردن چنین نظریه‌ای نشان دهنده موقعیت شاخص کاشان در دوران باستان است.

فرش دستباف کاشان

قدمت قالی دستباف کاشان به سده هفدهم میلادی و دوران صفویه برمی‌گردد، هرچند برخی محققین بعضی فرش‌های ابریشمی کوچکتر را مربوط به سده شانزدهم می‌دانند. کاشان تفریحگاه بسیاری از حکمرانان و دولتمردان صفوی بود که جذب معماری خیره کننده آن می‌شدند، خانه‌های ییلاقی کاشان امروزه نیز شهرت دارد. فرش بافت کاشان به راحتی تشخیص داده می‌شود و یکی از زیباترین و مشهورترین قالی‌های ایرانی است. بسیاری با شنیدن نام فرش کاشان به یاد فرش‌های سنتی کاشان با طرح لچک ترنج مرکزی روی زمینه‌ای قرمز با حاشیه‌های عاجی و آبی سیر می‌افتند. شهر کاشان و اطراف آن در حصار صحرا و کویر قرار دارند و به همین دلیل متریال بومی به اندازه کافی در این ناحیه وجود ندارد. در گذشته پشم مرینوس برای بافت فرش از منچستر وارد می‌شد. اما به تازگی از پشم سبزوار برای بافت فرش در کاشان استفاده می‌شود، پشم سبزوار جزء مرغوب‌ترین پشم‌های ایران است. قالی دستباف کاشان معمولاً بسیار باکیفیت است و در بافت بسیاری از آنها ابریشم نیز به کار برده شده است. تار و پود فرش کاشان عموماً پنبه‌ای است، هرچند در فرش‌های نفیس‌تر از ابریشم خالص استفاده می‌شود. پشم فرشبافی نرم است و گره‌ها محکم زده می‌شود تا فرش بافت منسجمی داشته باشد. تعداد گره در واحد سطح (KPSI) از 100 تا 800 گره در اینچ مربع فرش‌های گرانبها و شاهانه متغیر است. اکثر فرش‌های کاشان طرح مشابهی دارند که عبارت است از یک ترنج مرکزی و نگاره‌های گل و بته، البته تنوع طرح در کاشان نیز، مانند اکثر ناحیه‌های ایران وجود دارد. عاجی، قرمز، آبی و سبز روشن رنگ‌هایی است که عموماً در فرش دستباف کاشان دیده می‌شود. قدیمی‌ترین باغ‌ ایرانی، باغ فین در کاشان قرار دارد و این باغ الهام‌بخش بسیاری از طراحان هنرمند کاشانی است.

بافت فرش کاشان

در اکثر کتاب‌هایی که در زمینه فرش دستباف کاشان، تاریخچه آن، هنر فرشبافی و هنرمندان فرشباف، صنعت و هنر معماری، سرامیک، فلزکاری، شیشه کاری و نساجی کاشان به رشته تحریر درآمده است، به نام بسیاری از هنرمندان و استادکاران اشاره شده است، اما در زمینه فرش، استادان فرشباف و کارگاه‌های فرشبافی ارجاعات انگشت‌شماری وجود دارد. بنابراین فرش‌های امضا شده منبع کلیدی برای تحقیق درباره فرش کاشان به شمار می‌روند. با تجزیه و تحلیل نقش‌ها و ساختار فرش می‌توان ویژگی‌های مربوط به فرش دستباف کاشان را تاحدی روشن کرد. پس از آن می‌توان با قطعیت بیشتری به بررسی فرش‌های بی نام و نشان پرداخت. نتیجه‌ای که از این متدولوژی به دست آمده، این است که بسیاری از فرش‌های کاشان از نوع فرش محتشم است. فرش‌های کاشان نیز به مانند فرش‌های اصفهان با روشی قدیمی بافته می‌شوند که قدمت آن دست‌کم به عهد صفویه برمی‌گردد. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد، کاشان مرکز اولیه پرورش کرم ابریشم در ایران بوده است و بعضی از نفیس‌ترین فرش‌های ابریشم مربوط به عهد صفویه در کاشان بافته شده است. حتی امروزه نیز کاشان پیشتاز بافت فرش ابریشم در ایران است. هرچند اکثر فرش‌های کاشان از اواخر قرن نوزدهم به این سو با پشم بافته می‌شود، اما این پشم کیفیت منحصر به فردی دارد و فرش‌های محتشم بافته شده با این پشم از نظر نرم بودن دست‌کمی از فرش‌های ابریشمین ندارند. اگرچه فرش‌های کاشان مربوط به اواخر قرن نوزدهم به فرش ساروق شباهت دارند، اما فرش‌های جدیدتر با طرحی به سبک فرش‌های کرمان بافته شده‌اند. البته هنرمندان فرشباف کاشانی در 60 سال گذشته به سبک کلاسیک دوران صفویه بازگشته‌اند و در بعضی فرش‌ها شاهد نقشه‌هایی ظریف و پیچیده هستیم. سیستم بافت فرش خانگی در کاشان غیرمعمول است. فرشبافی در کاشان متکی به کارگاه‌های بزرگ با بافندگان مرد نیست، بلکه در اکثر خانه‌ها دارهایی برپا شده است و این بانوان هنرمند کاشانی‌اند که این فرش‌های بی‌نظیر را خلق می‌کنند.

تاریخچه فرش کاشان

خاستگاه فرش کاشان، همان طور که از نام آن مشخص است، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران، کاشان است. نخستین فرش‌های دستباف کاشان را مربوط به سده هفدهم میلادی می‌دانند، هرچند برخی کارشناسان معتقدند که طرح بعضی فرش‌ها به سده شانزدهم برمی‌گردد. فروش فرش دستباف کاشان در بازارهای محلی و ملی در حوالی قرن نوزدهم شروع شد. زمانی که تجارت فرش دستباف کاشان رونق گرفت، فرش کاشان مورد توجه قرار گرفت و دیگر می‌توانستید فرش زیبای کاشان را در بسیاری از خانه‌های ایرانی و کلکسیون‌های مجموعه‌داران در گوشه گوشه جهان پیدا کنید. هنوز هم فرش دستباف کاشان یکی از نفیس‌ترین فرش‌های ایرانی و کالایی پرطرفدار است.

مواد و بافت

چله‌کشی فرش کاشان با نخ پنبه‌ای انجام می‌شود، البته در چله‌کشی فرش‌های قدیمی‌تر، ابریشم به کار برده می‌شد. بدنه فرش با پشم بافته می‌شود، گاهی نیز ابریشم با پشم مخلوط می‌شود تا نقشه فرش جلوه بیشتری پیدا کند. بافت نهایی فرش کاشان منسجم و محکم و در عین حال نرم است. رنگرزی در کاشان معمولاً با رنگزاهای گیاهی انجام می‌شود که ترکیب رنگ منحصر به فردی را به فرش می‌دهد، البته در فرش‌های جدیدتر از رنگزاهای شیمیایی استفاده می‌شود که آن جذابیت رنگ‌های طبیعی را به دست نمی‌دهد.

تکنیک بافت

تار و پود فرش کاشان از جنس پنبه است. تعداد گره‌های فرش کاشان 840 ـ 120 گره در هر اینچ مربع است. فرش کاشان با تکنیک بافت سنتی گره‌زنی نامتقارن فارسی بافته می‌شود. در کل هرچه تعداد گره‌ها بیشتر باشد، فرش مرغوب‌تر است.

طرح و نقشه فرش کاشان

فرش کاشان با رنگ‌های پاستلی بافته می‌شود تا اثری با رنگبندی ملایم و چشم‌نواز به دست بیاید. نقشه فرش با رنگ‌های قرمز، آبی، نیلی و عاجی جان می‌گیرد. در بافت بعضی فرش‌ها از اثر سایه‌زنی استفاده می‌شود تا بافت فرش عمق پیدا کند. در کل طرح‌های سبز و آبی روی زمینه نیلی یا آبی قرمز از محبوب‌ترین رنگبندی‌ها در فرش کاشان است. نقشه معمول فرش کاشان ترنجی مرکزی است که نگاره‌های خطی، مانند برگ و طرح‌های اسلیمی گرداگرد آن را فراگرفته است. طرح متراکم فرش کاشان که دورادور ترنج مرکزی شکل می‌گیرد، وجه تمایز آن با انواع دیگر فرش‌های ایرانی است.

طرح فرش محتشم کاشان

فرش محتشم کاشان کمیاب‌ترین فرش کاشان است که در آن از رنگبندی و طرح‌های غیرسنتی استفاده می‌شود و قدمت آن به اواخر سده نوزدهم میلادی برمی‌گردد. در این فرش نفیس از پشم درخشان و باکیفیت بره استفاده می‌شود که جلوه‌ای منحصر به فرد به فرش می‌دهد. فرش اصیل محتشم کاشان بسیار کمیاب است و بافت فوق‌العاده‌ای دارد. نقشه فرش کاشان یا یک ترنج اشکی باشکوه یا طرحی سراسری مملو از برگ و شکوفه است. فرش آنتیک محتشم کاشان، مربوط به اواسط سده نوزدهم و حتی قبل‌تر، اثر هنری ارزشمندی است که طرفداران بسیاری در میان کلکسیونرها دارد. نفیس‌ترین این فرش‌ها معمولاً زمینه‌ای عاجی یا طلایی با نقشه‌هایی ظریف و پیچیده دارند که پرزهای آن بسیار کوتاه شده تا نقشه فرش بهتر دیده شود.

اندازه‌های موجود

فرش کاشان در اندازه‌های مختلف بافته می‌شود که اندازه  4×6 فوت و 8×10 فوت مناسب برای اتاق جزء اندازه‌های متداول هستند.

رنگ‌های فرش کاشان

رنگ‌های پاستلی روشن و تون‌های خاکی در تضاد با آبی نیلی ترکیب رنگ معمول فرش‌های کاشان را تشکیل می‌دهد. این رنگ‌ها کاملاً پخته است و به مرور زمان ملایم‌تر می‌شود. در عین حال چون لانولین (چربی پشم) در سطح الیاف پشمی وجود دارد، این رنگ‌ها درخشندگی قابل توجهی پیدا می‌کنند. در فرش‌های اولیه محتشم کاشان شاهد به کارگیری احساسی و هنرمندانه‌ای از سایه‌زنی هستیم که اصطلاحاً تکنیک ابرش گفته می‌شود. ابرش در فرش‌های کاشان مربوط به 1850 و قبل‌تر معمولاً ظریف و پیوسته است و در آن رنگ‌ها در یک طرح و از یک سر تا سر دیگر فرش هنرمندانه جابجا شده است. این جابه‌جایی رنگ‌ها فرش محتشم را به یک تابلوی نقاشی تبدیل کرده است که عمق بصری آن یادآور نقاشی‌های آبرنگ است. فرش قدیمی محتشم کاشان که ساییدگی آن جزئی تا متوسط باشد، به خوبی رفو شده و پرزهای آن صدمه چندانی ندیده باشد، بسیار کمیاب است و معمولاً در کلکسیون‌های شخصی نگهداری می‌شود. بهترین فرش‌های کاشان در سده نوزدهم و اوایل سده بیستم به سبک ممتاز محتشم یا کلاسیک بافته شده‌اند، این فرش‌های نفیس می‌توانند مکملی ایده‌آل برای دکوراسیون سنتی در هر گوشه از جهان باشند. البته در چیدمان‌های دیگر، به ویژه فضاهای مجلل طراحی شده توسط معماران خلاق، نیز می‌توان از فرش دستبافت کاشان استفاده کرد. جان کلام آن که فرش‌های نفیس کاشان اگر به خوبی نگهداری شوند و برای رنگرزی الیاف آن از ترکیب دلنشینی از رنگزاهای طبیعی استفاده شده باشد، یک اثر هنری فاخر و یک سرمایه‌گذاری ارزشمند محسوب می‌شوند.

قیمت فرش دستباف کاشان

با توجه به جنس فرش، طرح آن، میزان تراکم گره‌ها و ابعاد آن قالی دستباف کاشان در رنج‌های قیمت مختلف قابل خریداری است.

“کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است”