انواع دار قالی و تاثیر آن در تکنیک بافت فرش ایرانی

قرن‌ها است که قالی بافان ایرانی فرش‌هایی را تولید می‌کنند  که متناسب با فصل، خواسته و تمایلات شخصی هر فردی است. در بین قالی‌های ایرانی، قالی‌هایی را می‌توان یافت که دارای طرح‌های ناهموار روستایی و قبیله‌ای یا طرح‌های براق و ظریف با بافت محکم هستند. جالب است بدانید که این روش‌های قالی بافی متمایز، مواد بکاررفته و طرح‌ فرش‌ها هیچ یک خلاقیت‌های تصادفی نیستند. قوم‌های مختلف و نژادهای متفاوت موجب خلق انواع فرش‌های خاصی شدند که به دلیل ویژگی‌های منحصربه فرد خود در بین قالی‌های دیگر به‌راحتی قابل تشخیص هستند. فرش‌هایی که توسط قالی بافان قبیله‌ای بافته می‌شوند معمولا با فرش‌های روستایی و شهری متفاوت هستند.

دارهای قالی

از ویژگی دارهای قالی دست ساز چوبی و سنتی می‌توان به بلندی، مقاومت، نصب راحت، بافت راحت، بندکشی راحت و کسب نتایج خوب به دلیل عمق کافی آن‌ها اشاره کرد. اجزای  چهارچوب دار فرش بافی بزرگ هستند و دسته‌های چرخ ضامن دار بزرگ موجب چرخش راحت محور و سفتی بافت می‌شوند. در چهارچوب‌ها  دار قالی معمولا یک قسمت به نام بفتری زانو و یک قسمت دیگر برای قرار دادن پاهای بافنده وجود دارد. چهارچوب دارها برای راحتی نصب مجهز به گوه‌هایی هستند که به راحتی قابل تبدیل از موازنه به عقب گرد هستند. تیرهای ساخته شده از چوب‌های صاف شکل مستطیل را به دار می‌دهند. در این قسمت قطعات اصلی و ساخت دارقالی را بررسی خواهیم کرد.

بیتر آویزان

دارهای قالی سنتی چوبی دارای چهارچوبی هستند که مجهز به یک قلعه بلند است که برای بیتر آویزان بکار می‌رود. بیتر بلند بوده و موجب می‌شود بافنده ضربات طولانی‌تر و راحت‌تری بزند. این وسیله صدایی ندارد و نیازی به قدرت زیاد ندارد. بافنده هنگام ضربه زدن نیازی به بلند کردن وزنه بیتر نیست. این بدین معناست که بیتر می‌تواند سنگین باشد.  کار عمده آن توسط وزنه انجام می‌شود. یک بافنده می‌تواند بیترهای سنگین را بدون تلاش زیاد بکوبد. بیترهای آویزان داخل یک گهواره هستند درنتیجه برای کوبیدن قابل تنظیم بوده ومی‌توان فاصله آن را با میله جلو دارقالی تنظیم کرد.

پدال

پدال‌ها با اتصال به یک اهرم به راحتی حرکت می‌کنند. آن‌ها با طناب گره خوردند و قابل تنظیم در ارتفاع هستند. دارهای عمیق،  پدال‌های بلندی دارند که برای خط تار به‌راحتی قابل تنظیم هستند.

بفتری‌ها

بفتری‌ها و بیترها باید از چوب چند لایه تهیه شده باشند تا محکم بوده و چیزی دور آن‌ها پیچیده نشود. پایه‌هایی که میله جلو دارقالی را نگه می دارند به دلیل این‌که فشار زیادی را متحمل می‌شوند باید چند لایه باشند. از طرفی به‌دلیل این‌که این قسمت از دار فرش، فشار  زیاد تارها را تحمل می‌کند باید با پیچ به پایه‌ها محکم‌ شده باشد. محیط نخ چند لا و بفتری های تار باید 9 تا 12 اینچ باشد. تارهایی که برای بافندگی تهیه شده‌اند را می‌توان بدون جداکردن قطعات چهارچوب دار جدا کرد.

محافظ پارچه (دفتینه سینه)

دارهای سنتی مجهز به  تخته نازکی هستند که بیرون میله جلو دار قرار داشته و نقش حفاظت از پارچه را دارد. این قسمت کمک می‌کند تا بافنده بدون تماس با بافت در نزدیکی قالی و در وضعیت بدنی مناسب بنشیند. این تخته هنگام بلند شدن در حکم حصار عمل کرده و از افتادن ماکو در حین ضربه زدن جلوگیری می‌کند. استفاده از محافظ پارچه  به‌ویژه هنگام بافت با بیش از 1 ماکو بسیار مفید است.

میله و تارکش

نوع تارکش یک دار قالی معمولا به نوع دار بستگی دارد. از آن‌جایی که دارJack دارای وزنه است به همین دلیل مجهز به سنگین‌ترین تارکش‌های فلزی است. تارکش‌های سیمی سبک‌تر از تارکش‌های فلزی هستند. دارهای قالی مجهز به موازنه و بازگشت نیازی به وزنه برای میله ندارند بنابراین می‌توانند با تارکش رشته‌ای یا تارکش Texsolv که بی صدا بوده و موجب ساییدگی کمتر در نخ‌های تار می‌شوند کار کنند. تارکش‌های Texsolv در سایزهای مختلف بوده و روی بیشتر انواع دارقالی قابل نصب هستند. اگر دارقالی شما طرفین نداشته باشد به‌راحتی می‌توانید هر سایز تارکش Texsolv را روی آن نصب کنید.

عمق و راحتی دارقالی

عمق بسیار زیاد دارهای قالی سنتی موجب سهولت رکاب زدن می‌شود. هرچه پدال زدن راحت‌تر باشد طبیعتا بافت راحت‌تر بوده و بافنده احساس خستگی نخواهد کرد. عمق زیاد موجب ایجاد خط تار بهتری شده و درنتیجه فشار کمتری به تار وارد می‌کند. چهارچوب بزرگ دار قالی فضای زیادی را برای پیچاندن و چرخاندن در داخل ایجاد می‌کند.

زانویی بفتری

بیشتر دارهای قالی کوچک فاقد زانویی بفتری هستند. این بفتری در نزدیکی زانوی بافنده هنگام نشستن پشت دارقالی قرار می‌گیرد. بفتری مواد بافته شده را بالا نگه میدارد تا با زانوهای بافنده در تماس نباشد.

نیمکت‌های راحت

بافندگی قالی علاوه‌بر دقت، سرعت و خستگی کمتر مستلزم یک نیمکت با ارتفاع مناسب است. پدال‌های دارهای سنتی سبک هستند و نیازی به صندلی مخصوص یا نشستن روی لبه صندلی ندارند و پدال زدن با سرعت موجب خستگی بافنده نمی‌شوند. نیمکت مناسب این امکان را فراهم می‌کند تا بافنده در نزدیکی دار بنشیند. برخی مواقع تماس بدن با میله جلو دار به دلیل حمایت از کمر موجب تعادل بهتر بافنده می‌شود. درصورت نیاز به خم شدن برای نزیک شدن به قالی، تعادل شما به هم خورده و بدن در وضعیت نامناسبی قرار خواهد گرفت و فشار بیشتری به ناحیه پایین کمر وارد خواهد شد.

چله‌کشی برای کشش کامل

تکنیک چله‌کشی خوب موجب می‌شود فرش شکل مربع پیدا کند. مهمترین قسمت فرایند چله‌کشی تابیدن و پیچیدن تارها است. پیچیدن تارها باید با دقت خاص در فاصله زمانی مشخص انجام شود و طول تارها نباید بیشتر از 6 تا 8 اینچ باشد. بفتری تار باید به اندازه کافی بزرگ باشد تا تار مجبور نباشد خیلی  روی هم انباشته شود. یک بافنده تازه کار باید برای اطمینان از صحت کارش فقط 1 یا 2 قالی را به‌طور همزمان چله‌کشی کند. تارها باید محکم تابیده شوند تا بافت فرش محکم باشد. تار روی محور باید شبیه به یک سیلندر کامل باشد. برای این کار نیاز به تعداد زیادی چوب است. تارهای بلند به شیرازه نیاز دارند.

ضربه زدن به قالی تنگ

ضربه زدن سفت به دارهای قالی بزرگ کار دشواری نیست. البته این کار در دارهای قالی کوچک سخت است. بیترهای کوچک متصل به دار قالی برای ضربه زدن نیاز به نیروی بیشتری دارند. البته برای یکسان کردن ضربات باید همیشه دست بافنده در مرکز بیشتر قرار داشته باشد.  اگر نمی‌توانید از دارقالی عمیق با بیتر آویزان استفاده کنید این روش‌ها را امتحان کنید:

• بالابردن تار
• استفاده از پهن کنندگی تا محدود کردن تار مانع ضربه زدن نشود یا در برابر ضربه زدن مقاومت نکند.
• هماهنگ کردن زاویه پود با تار
• افزودن وزنه به میله دار قالی Jack
• افزودن وزنه به بیتر اگر سبک است.
• تقسیم کردن پودها به 2 رشته به جای 1 رشته

زمان ضربه زدن

منظور از ضربه زدن محکم یعنی 2 تا 3 بار کوبیدن روی خط تار بسته و تکرار آن بعد از تغییر خط تار. می‌توان ابتدا از خط تار باز شروع کرد اما این روش اغلب موجب می‌شود تار باز روی حاشیه خمیده شود. خط تار بسته،  پود را در جایی که بافنده می‌خواهد نگه میدارد.

تثبیت دار قالی

هر یک از این ابزارهای استاندارد زیر هر یک از پایه دار قالی قرار می‌گیرد. چیزهای زیادی وجود دارد که می‌توانند از حرکت دار قالی در هنگام کوبیدن جلوگیری کنند. ابزارهای استانداردی وجود دارند که مجهز به گهواره کوچکی بوده و مانع حرکت دارقالی می‌شود. هیچ راه حل دیگری به این اندازه مفید و موثر نیستند. اگر در پشت و جلوی دار قالی یک قطعه متقاطع دارید که به زمین نزدیک است بلوک‌های کوچک چوب دار قالی را به ارتفاع 1 یا 2 اینچ بلند کرده و از ابزار استاندارد تثبیت پایه‌های دارقالی استفاده کنید. فرش‌هایی که پشت آن‌ها لاستیکی است را میتوان قرار داد اما ممکن است به زمین بچسبند. قرار دادن یک قطعه بزرگ چوب بین دارقالی و دیوار می‌تواند روش مفیدی باشد اما در اینحالت باید مراقب بود تا دیوار آسیبی به سطح دارقالی وارد نکند. این روش می‌تواند به چهارچوب دار آسیب برساند.

شیرازه‌ها و مهارت: چگونه با شیرازه‌های مناسب یک قالی سفت، مربع و همواری داشته باشیم

بافت یک فرش مربع و زیبا که قرار است روی روی زمین پهن ‌شود مستلزم این است که تمام قسمت‌های بافندگی و تابندگی آن به درستی انجام شده باشند. اما استفاده از پهن نگهدار یکی از مهمترین مواردی است که باید انجام داد. این روش نه تنها موجب می‌شود شیرازه بهتری داشته باشیم بلکه باعث می‌شود پودهای قالی مستقیما در امتداد قالی بوده و درنهایت یک فرش مربع و صافی داشته باشیم. هدف از کاربرد پهن نگهدار بهبود کیفیت بافت فرش و افزایش سرعت بافت است. این روش از پوسیدن یا پاره شدن نخ‌های تار جلوگیری کرده و موجب می‌شود بافت قالی محکم شده، ضربات یکسان و راحت‌تر انجام شود. عدم استفاده از پهن نگهدار، موجب می‌شود بافت باریکتر از نخ‌های تار در شانه شود. به این روش محدود کردن بافت اتلاق می‌شود و باعث می‌شود نخ‌های تار در شیرازه به یکدیگر نزدیک‌تر شوند. نزدیک شدن نخ‌های تار باعث می‌شود  درخشندگی پود در مرکز قالی کمتر و شیرازه افزایش یابند. این کار در نهایت موجب می‌شود فرشی را تهیه کنید که خیلی محکم کوبیده نشده و راه‌های پود آن در امتداد قالی نباشد. با یک پهن نگهدار نه تنها این مشکل برطرف خواهد شد بلکه از بروز آن پیشگیری خواهد کرد. اگر سعی کنید که با رها کردن سستی پودها در شیرازه از محدود کردن بافت جلوگیری کنید پودها در شیرازه شل خواهند شد. سستی پودها در شیرازه موجب می‌شود تارهای کمتری کوتاه شود، نخهای تار سست تر شده و درنهایت بافت قالی سخت تر شود. پهن نگهدارمانع این مشکل شده و کمک میکند پودها بدون محدود شدن در شیرازه سفت شوند. شیرازه‌های وزنه دار برخی مواقع به جای پهن نگهدار استفاده میشوند اما باید خاطر نشان کرد که این روش نیز کمکی به رفع مشکل نخواهد کرد. اگر تارها را محکم چله کشی نکنید نیازی به شیرازه سنگین نیست. شیرازه‌های شناور معمولا برای گرفتن لبه نخهای تار در بافت طرح جناغی معکوس یا2 بافت رفت و برگشت بکار می روند. بافت بدون آنها راحت تر است.

انواع دار