بررسی فرش دستباف بلوچ: ترکیبی از طرح های هندسی و رنگهای پخته

فروشگاه فرش دستبافت بردبار ارائه دهنده مجموعه‎ای از نفیس‌ترین و مرغوب‌ترین فرش‌های دستباف ایرانی از علاقه مندان جهت بازدید و خرید فرش دستباف ایرانی دعوت به عمل می‌آورد.

آدرس: اصفهان، میدان نقش جهان، خیابان پشت مطبخ، پلاک 2+11

همچنین جهت هماهنگی و ثبت نام در تورهای تخصصی فرش به اقصی نقاط کشور می‌توانید با شماره‌‌ زیر تماس حاصل فرمایید.

به دلیل غلبه آرایه‌های چهارگوش، شش ضعلی و هشت ضلعی، فرش بلوچ به دسته فرش‌های هندسی عشایر تعلق دارد. ترنج‌ها و لوزی‌های مکرر یا متناوب در ردیف‌های منظم یا جابجا، نقش مهمی در نقشه فرش‌های بلوچ دارد. ردیف‌ها عموماً طرحی مانند شانه عسل را ایجاد می‌کنند و به همین دلیل رنگ زمینه دیگر مشخص نیست. در واقع همین ویژگی مشخصه اصلی فرش‌های بلوچی است. موتیف‌های گیاهی نیز در فرش‌های بلوچ دیده می‌شود، اما این بار گیاهان به صورت زاویه‌دار و هندسی روی فرش نقش بسته‌اند. اطلاع کاملی درباره نام‌گذاری و معنای موتیف‌های بلوچ در دست نیست. بی‌انصافی است که بگوییم قالیبافان بلوچی بدون آگاهی از معنای نهفته در نقشه فرش، چنین طرح‌های ظریفی را جاودانه کرده‌اند، چنین گفته‌ای صرفاً از کاهلی در امر پژوهش خبر می‌دهد. پاسخ چنین پرسش‌های پیچیده‌ای در مطالعات سرسری یافته نمی‌شود، بلکه نیاز به سال‌های پژوهش گسترده و نظام‌مند دارد که متاسفانه تاکنون انجام نشده است.

فرش بلوچ تماماً با گره‌های نامتقارن، موسوم به گره سنا یا گره فارسی بافته می‌شود که از سمت چپ باز است. تار فرش‌های بلوچ سنتی از پشم دولا، به صورت Z ریسته و S تاب داده شده (چپ و راست ریسیده) تشکیل می‌شود و رنگ روشنی دارد. اما تار فرش‌های جدیدتر جنس پنبه‌ای دارد. پود فرش‌های بلوچی از دو کلاف قهوه‌ای یا قهوه‌ای تیره تشکیل می‌شود. تمام فرش‌های بلوچی تک پوداند. به ندرت، برای مثال در فرش کرد بلوچ دیده می‌شود که پود محکم کشیده شده است و در نتیجه تفاوتی در سطوح ایجاد شده است. پود معمولاً دولا و Z ریسته است و شل تاب داده شده است. البته پود گاهی اوقات تک رشته‌ای است. خامه نیز دولا و Z ریسته است و شل تاب داده شده است. در بسیاری از فرش‌های بلوچی، برای مثال سالارخان تربت حیدریه، ابریشم نیز به کار برده شده است، این فرش‌ها معمولاً برای جهیزیه دختران بافته می‌شود. ابریشم ماده‌ای بسیار گرانبها است و فرش ابریشمی، فرشی فاخر است. ازآنجایی که قوم بلوچ خود، ابریشم تولید نمی‌کند، باید این ماده طبیعی را خریداری یا مبادله کند.

حاشیه‌های فرش بلوچ یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های آن است. حاشیه فرش‌های بلوچی به دو سانتی متر می‌رسد و از پشم بز سیاه یا قهوه‌ای تیره بافته می‌شود. حاشیه فرش در موارد نادر به صورت قیطان با پودهای اضافی آماده می‌شود. حاشیه معمولاً با دو، سه یا چهار بار رد کردن پودهای اضافی از رو و زیر گروهی از حداقل چهار تار بافته می‌شود؛ در نتیجه حاشیه‌های دو، سه یا چهار بنده به دست می‌آید.

قوم بلوچ مانند بسیاری از اقوام ایرانی آثار ارزشمند بسیاری را به روش بافت مسطح یا پایه بلند خلق می‌کنند که هر یک کاربرد خاصی دارد. از دست بافته‌های قوم بلوچ می‌توان به خورجین، جل اسب، روبالشی یا روکش کوسن، روزینی، رواسبی، سفره، سفره آرد، انواع کیف، پالان، چشم‌بند الاغ، اسب و شتر اشاره کرد. اگرچه اطلاعاتی کلی درباره ویژگی‌های خاص فرش‌های دستبافت بلوچ وجود دارد، اما تشخیص این که یک فرش در کدام ایل، قبیله یا طایفه و در کدام ناحیه (خراسان، سیستان، سرخس یا تربت حیدریه)  بافته شده، بسیار دشوار است، چرا که مستندات اندکی درباره فرش‌های بلوچ وجود دارد، حال آن که بر روی بسیاری از فرش‌های ایرانی، مانند فرش ترکمن پژوهش‌های بسیاری انجام شده است. تنها مطالعه‌ای که به فرش دستباف بلوچی پرداخته است، صرفاً به ذکر فهرستی از قبایل بلوچی اکتفا کرده است که به بافت فرش می‌پردازند. نام‌های این فهرست عبارت است از: علی اکبر خانی از ناحیه قائنات، عبدالسرخ از ناحیه سرخس، نیشابور و سبزوار، علی میرزائی از سرخس، بهلولی یا بهلوری از شهرستان خواف، جنگل و تربت حیدریه، بایزیدی از اطراف مه ولات و تربت حیدریه، جان میرزایی از تربت حیدریه.