فرش دستباف با طرح شکارگاه، یکی از انواع فرش های سلطنتی ایران

از دوره صفویه روی قالی‎ها، صحنه‌های شکار بافته می‌شد که تا امروز هم رواج دارد و به شیوه‌ها و انواع گوناگونی نیز دیده می‌شود. در نوع قدیمی آن که از آرشیو تصویر گران و مینیاتوریست‌ها بر گرفته شده، اسب سوارانی در تعقیب شکار دیده می‌شوند و اغلب حیوانات درنده واقعی یا خیالی را به تصویر می‌کشند که در حال مبارزه میان خودشان هستند یا انسان‌ها را نشان می‌دهد که درگیر نبرد با حیوانات وحشی‌اند. همچنین در این مورد به مفهوم ساده طرح، یک مفهوم نمادین افزوده می‌شود. شکار در شرق یک هنر طبقه اشرافی تلقی می‌شود و نشان دهنده برتری قدرت و هوش انسان نسبت به جهان طبیعت است و به همین دلیل اغلب با موضوع‌های شرعی ارتباط پیدا می‌کند. پیشتر و در دوره هخامنشی و ساسانی، شاهان بیشتر از این که روی تخت شاهی باشند در نبرد با شیر و سایر حیوانات وحشی به تصویر کشیده می‌شوند و یا روی اسب در حال کشیدن کمان هستند و بافندگان اصفهانی موضوع شکار واقعی را در قالی‌هاشان بازآفرینی کرده اند.

تاریخچه فرش طرح شکارگاه

طرح شکارگاه یکی از نقشه‌های اصیل در فرش‌های دستبافت ایران است. داستان‌های شکار دلاوران و شاهان ایرانی بیش از هزار و سیصد سال سینه به سینه نقل می‌شد. ازآنجایی که شکار یکی از سنن پابرجای ایرانیان بود، شکار را باید میراثی قلمداد کرد که باید در پاسداشت و محافظت از آن کوشا بود. صحنه‌های شکار در سال 500 قبل از میلاد بر روی قدیمی‌ترین فرش جهان، فرش پازیریک جاودانه شد. این گنج گرانبها در مقبره شاهزاده سکاها در سیبری پیدا شد. نقشه این فرش قدیمی ردیف‌هایی از آهوان و شکارچیان سوار بر اسب را به ترتیب در حاشیه داخلی و بیرونی فرش به تصویر می‌کشد. محققین بر این باور هستند که این فرش زیبا در رشته کوه آلتای نگهداری می‌شده است. امپراتوری آشور فرمانروای بین‌النهرین، امپراتوری هخامنشی و سکاهای ایران قدیم که در ناحیه آلتای و دشت‌های آسیا سکونت داشتند، درونمایه اصلی نقشه فرش پازیریک است. برطبق اسناد تاریخی، نخستین نقشه‌های شکاری فرش برای نجبا و خاندان سلطنتی، از قبیل شاهان و حکمرانان ترسیم شده است. هرچند طرح شکارگاه قدمت زیادی دارد، اما برای مدتی طولانی از سال 500 قبل از میلاد تا 1500 رواج نداشت. در واقع ترسیم نقشه‌های سلطنتی شکارگاه به دلیل ظهور امپراتوری اسلامی و تفوق و تاثیر آن بر ایران متوقف شد.

قدیمی‌ترین فرش با طرح شکاری

در طرح‌ها، شکارچی با لباس‌های زیبایی به تصویر کشیده شده که روی اسب در حال شکار است. قدیمی‌ترین قالی از این نوع، در موزه ی پُلدی پتزلی در شهر میلان نگهداری می‌شود و در وسط ترنج آن امضای قیاس الدین جامی دیده می‌شود و طرح شکار در بهشت که تصویر هفت سوار در یک چهارم قالی پیداست. حیوانات وحشی در حال فرار یا در حال نبرد هستند که این تایید می‌کند که طبیعت وحشی است. در کنار آن‌ها، اغلب تصویری از اژدها و دیگر حیوانات دیده می‌شود مانند خیلین(kylin) که یک نوع حیوان افسانه‌ای است. اگرچه طرح ساده شده است، اما خطوط طرح کشش شکارچی و ترس حیوانات را به طور واضح نشان می‌دهد.

طرح شکارگاه در دوره بعد از اسلام

نقشه شکارگاه از دهه 1500 میلادی دوباره رواج یافت، این رونق مجدد عمدتاً مرهون پادشاهان صفوی و حکمرانان مغول، هندی و پارسی بود. این مردان قدرتمند طرح‌های خیره کننده و پرزرق و برق شکاری را که تفریح و ورزش محبوب آنها را به تصویر می‌کشید، دوست داشتند. استاد قالیباف هنرمندی از دیار کاشان در اواسط دهه 1500 میلادی فرشی را بافت که امروزه شهرت بسیاری دارد، این فرش زیبا کماندارانی را در جنگل و شکارچیان سوار بر اسب را نشان می‌دهد. این فرش در میلان نگهداری می‌شود. یکی از زیباترین فرش دستباف شکاری فرشی است که در تبریز در سال 1880 میلادی بافته شد، نقشه این فرش چنان زیبا و ظریف است که تلاش و دقت بافنده از رج به رج آن پیدا است و به هیچ وجه نمی‌توان آن را یک فرش معمولی قلمداد کرد. این فرش شکارگاه تبریزی منحصر به فرد و بی‌نظیر است و طرح شکار نامتقارنی دارد که فضای حاشیه را پر می‌کند و به مثابه قابی برای زمینه باشکوه آن است. موتیف‌های این فرش آنتیک شکاری و بسیاری از نمونه‌های مشابه ثابت و در عین حال جاندار به نظر می‌رسند. گذر ظریف و ماهرانه از یک تصویر به تصویر دیگر، خلاقیت و هنر بافنده آن را به رخ می‌کشد. قالیبافان معمولاً حیوانات و پرندگانی مانند شتر، اسب، غزال، طاووس، شیردال، آهو و فیل‌هایی را که در جنگ به کار برده می‌شدند، در میان تار و پود فرش‌های شکارگاه به تصویر می‌کشیدند. بعضی از این حیوانات حتی در قدیمی‌ترین فرش جهان، پازیریک نیز دیده می‌شود. فرش‌های دستباف شکارگاه از نظر تعداد گره در اینچ مربع (KPSI) با هم تفاوت دارند. KPSI اکثر فرش‌های ابریشمی طرح شکارگاه اصفهان با گره‌های نامتقارن، بالاتر از 700 است. حال آن که KPSI اکثر فرش‌های تبریزی با گره متقارن سیصدو پنجاه است.  فرش ابریشمی فرشی بی‌نهایت زیبا و فاخر است و از آنجایی که اکثر فرش‌های شکارگاه برای سلاطین بافته می‌شد، بافندگان ابریشم را برای خلق این طرح‌های ظریف و باشکوه انتخاب می‌کردند. پوست جانوران و نگاره‌های شکارچیان سوار بر اسب نیز بر شکوه فرش می‌افزود. برای آن که فرش هرچه واقعی‌تر و جاندارتر شود، بسیاری از فرشبافان ایرانی، به ویژه از خطه قم، بخش‌هایی ازبدن مانند پلک، ناخن، چین‌های صورت و ناحیه‌های ظریف دیگر را نیز با خطوطی نازک می‌بافتند.

شرح طرح شکارگاه در قالی ایرانی

طرح شکارگاه نیز مانند بسیاری از نقشه‌های قالی‌های ایرانی یک زمینه مرکزی بزرگ و طرح‌های جانوری یا نگاره‌هایی دارد که نمادی از محل بافت آن است. قالی حاشیه‌های متعددی دارد که حاشیه اصلی آن شبیه به زمینه مرکزی است. اگر طرح حاشیه اصلی در زمینه بزرگ میانی وجود نداشته باشد، ابعاد بزرگتری برای این حاشیه در نظر گرفته می‌شود تا تعادل برقرار شود. به علاوه تصویر حیوانات افسانه‌ای نیز در بسیاری از فرش‌های دستبافت دیده می‌شود. بعضی از این فرش‌ها کلاسیک و بعضی مدرن یا تلفیقی‌اند. فرش‌ها گاهی با نام محل بافت، برای مثال اصفهان، قم و تبریز یا نام استادان قالیبافی همچون کاشان و صیرفیان شناخته می‌شوند. بنابراین صرفاً از روی نام یک فرش نمی‌توانید، خرید کنید، اما سایت‌های فروش آنلاین فرش فرصت مناسبی را در اختیار خریداران قرار می‌دهد تا طرح مورد نظر خود را با فراغ‌بال از میان تنوع بالای طرح‌ها و نقشه‌ها انتخاب کنند. فرش دستباف طرح شکارگاه با هر نقشه‌ای به خانه روح و اصالت می‌دهد. طرح شکارگاه در رنگ‌ها، شکل‌ها، اندازه‌ها و با گره‌بافی متقارن یا نامتقارن بافته می‌شود. این فرش‌های نفیس و ارزشمند را از هر نقطه‌ای از کره زمین می‌توانید با تنها چند کلیک سفارش دهید. بعضی از این شاهکارها در موزه‌های معتبر نگهداری می‌شود. اگر تابه حال با این طرح زیبا آشنایی نداشته‌اید، توصیه می‌کنیم حتماً این نقشه را جستجو کنید، چون به احتمال زیاد به آن علاقه‌مند خواهید شد و تخته‌ای از این هنر اصیل را زینت‌بخش خانه خود خواهید کرد.

شناخت محل بافت قالی از طرح آن

چنانچه از خاستگاه نقشه فرش و معنای نهفته در نمادهای آن آگاهی داشته باشیم، بهتر می‌توانیم فرش را درک کنیم. در گذشته می‌شد، محل بافت فرش، شهر، روستا یا ایل محل تولد آن، را با درصدی از قطعیت از روی نقشه آن حدس زد. اما با گسترده شدن ارتباطات اجتماعی و تجاری و راه یافتن نقشه‌ها به ناحیه‌های مختلف در شروع قرن بیستم دیگر نمی‌توان با اطمینان در این باره قضاوت کرد. بااین حال هنوز امکان خوانش فرش‌های قدیمی‌تر وجود دارد و این فرش‌ها نمونه‌هایی بی‌نظیر برای آشنایی با تاریخچه فرش دستباف در ایران زمین به شمار می‌آیند. قالیبافان در قرن‌های هجدهم و نوزدهم طرح‌های شکارگاه، زندگی روستایی یا صحنه‌های افسانه‌ای را از پشم و ابریشم بافتند و فرش‌های با بافت ظریف‌تر را به تصاویر پیچیده‌تر و دقیق‌تر اختصاص دادند. استادان قالیباف کرمانی صحنه‌های طبیعت‌گرا و پیچیده را در نهایت ظرافت و مهارت به تصویر کشیدند.

قیمت فرش دستباف شکارگاه

با توجه به جنس هر فرش، محل بافت، سایز فرش و دیگر ویژگی‌های منحصر بفرد هر فرش دستباف ممکن است قیمت آن متفاوت باشد.